Автор: vshatveryan
Հայկական լեռնաշխահ
Աշխարհի յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր հայրենիքը դա այն տարածքն է, որտեղ նա դարեր ապրում է կերտում է իր պատմությունը և մշակույթը։Հայաստանի լեռնաշխարհն ունի գերազանցապես լեռնային տեղանք, տարածքը հարևան երկրների համեմատ բարձրդիր է։Անվանում են Հայկակա բարձրավանդակ, լեռնային երկիր, լեռնային կղզի։Օտարները Հայաստանը անվանում են ՈՒրարտու, Արմենիա, վրացիները՝ Սոմխեթի։Սահմանները՝ Հարավ՝ Հայկական Տավրոս, Հյուսիս Արևմուտք՝ Պոնտոսի լշ, Հյուսիս՝ Կուր գետ, Արևելք՝ Կասպից ծով,ՈՒրումիա լիճ, Արևմուտք՝ Փոքրասիական սարահարթը։Լեռնասհխարհի կենտրոնը անվանանում են միջնաշխարհ։Ամենաբարձր կետը Արարատն է <Մասիս>՝ 5165մ, Սիս՝ 3925մ։ ՀՀ Ամենաբարձր կետը Արագածն է 4096մ։Գրիգոր Լուսավորիչի կանթեղն ըստ ավանդության այնտեղ է գտնվում։Հայկական լեռնաշխրհի բոլոր լեռները հրաբխային հանգած են, միայն Թոնդրակն է համարվում ակտիվ։Հայաստանը համարվում է ակտիվ երկրաշարժային գոտի։Կան երեք մեծ լճեր՝ Վանա,Սևանա,ՈՒրումիա։Վանա լիճը հայտնի է իր Ախթամար կղզով և Սբ Խաչ եկեղեցով։Ամենամեծ լիճը ՈՒրումիան է, չունի բուսական աշխարհ քանի որ աղի լիճ է։Հայտնի է նաև Չլդր և Փարվանա լճերը։Գետերը Տիգրիս,,Եփրատ,Արաքս,Ճորոխ,Ախուրյան, Հրազդան,Որոտան-թափվում են Սև,Կասպից ծով,Պարսից ծոց։Արաքսը ամբողջությամբ հոսում է Հայաստանի տրածքով՝ հայնի է » որ Տրդատ երրորդ արքան և ամբողջ ազգը քրիստոնեության ընդումից հետո մկրտվել են Արաքս գետում։Դաշտեր՝ Մշո,Ալաշկերտի,Կարնո,Շիրակի,Արարատյան։Բնակլիմայական պայմանները բազմազան են,աճում են բազմաթիվ մրգեր։Հայաստանում կան շատ օգտակար հանածոներ՝ պղինձ,երկաթ,մոլիբդեն,ոսկի,աղ,հանքարեր։Հաաստանի ամենամեծ հարստությունը դա խմելու ջուրն է։
Ուսումնական փաթեթ գրականությունից
Համո Սահյան «Ում համար իմ ուշքը գնաց»
Ում համար իմ ուշքը գնաց,
Նա ինձ համար երազ մնաց,
Բայց երբ հետո ուշքի եկավ
Որ ջուր պիտի շաղեր վրաս,
Ուշքի բերեր ժամանակին,
Ուշացել էր…Ուշ էր արդեն:
Ով ինձ համար ուշքը կորցրեց
Ով գիտի ում սիրտը կոտրեց:
Չտեսնելու տվի անցա
Բայց երբ հետո ուշքի եկա,
Թե ես ինչ եմ կորցրել անդարձ,
Անվերադարձ, ուշ էր արդեն:
Եվ ապրում ենք ափսոսալով,
Եվ դժվար ենք ուշքի գալիս,
Որ ուշացած ուշքի գալով
Մի ողջ կյանք ենք տանուլ տալիս:
Պարույր Սևակ «Ախ քեզ ինչպես ասել»
Ա՜խ քեզ ինչպե՞ս ասել, որ քեզ հիշում եմ դեռ,
Ինչպե՞ս չասել, որ դու դեռ թանկ ես ինձ համար,
Ինչպե՞ս մեզ բաժանող արգելակը քանդել,
Ինչպե՞ս չգալ քեզ մոտ, ինչի՞ համար:
Ինչպե՞ս չասել, որ` դու, միայն դո՜ւ չես թախծում,
ինչպե՞ս ասել, որ ես ծնվել եմ քեզ համար,
Ինչպե՞ս չասել , որ ես միշտ էլ քեզ եմ տենչում,
Սակայն ինչպե՞ս ասել, ինչի՞ համար:
Չէ՞ որ բաժանվեցինք կարծես մեր ցանկությամբ,
Եվ այսօրը պարզ էր և ինձ, և քեզ համար…
Հիմա ինչու՞ ցավել անցած երջանկությամբ,
Եվ չցավել՞, ինչու՞, ինչի՞ համար:
Ինչպե՞ս, ինչպե՞ս ասել` նորից արի, արի՜,
Ինչպե՞ս չասել, որ ես ապրում եմ քեզ համար:
Գեթ չխոստովանե՞լ ցավը մեր սրտերի,
Խոստոնովանե՞լ, ինչու՞, ինչի՞ համար…
Մկրտիչ Խրիմյանը մասնակցում է Բեռլինի վեհաժողովին որպես Օսմանյան կայսրությունում հայ ժողովրդի ներկայացուցիչ։ Խրիմյանը կոնգրես է ներկայացնում Գրիգոր Օտյանի կազմած Հայաստանի «Ինքնավարության ծրագիրը», որի հաստատվելու դեպքում ճանաչվելու էր Հայաստանի անկախությունը Օսմանյան կայսրությունից։ Ավստրո-Հունգարիայի պատվիրակության ղեկավար Անդրաշին առաջարկում է օրակարգում ընդգրկել Հայաստանի ինքնավարության ծրագիրը։ Բեռլինում Ռուսաստանի պատվիրակության ղեկավար՝ Ալեքսանդր Գորչակովը վետո է դնում Հայաստանի ինքնավարության ծրագիրը կոնգրեսի օրակարգ ընդգրկելու վրա՝ պատճառաբանելով, թե հայերն անկախություն չեն ուզում։ Կոնգրեսի աշխատանքների ընթացքում Գորչակովին փոխարինում է Պյոտր Շուվալովը։ Եվ Խրիմյանի խնդրանքով, Անգլիայի ներկայացուցիչ Սոլսբերին կրկին առաջարկում է օրակարգ մտցնել Հայաստանի Ինքնավարության ծրագիրը, սակայն Ռուսաստանի պատվիրակության ղեկավար Շուվալովը կրկին վետո է դնում։ Այդ պատճառով Հայաստանի անկախության հարցը չի մտնում Բեռլինի վեհաժողովի օրակարգ, սակայն Սոլսբերիի առաջարկով օրակարգ է մտնում բարենորոգումներ իրականացնելու հարցը, որը ներառվում է դաշնադրության մեջ։
Արաբները մինչև Իսլամը
Ամփոփիչ բանավոր ստուգման թերթիկներ Հայոց պատմություն-9-րդ դասարան
Թերթիկ 1.
1.Հայկական լեռնաշխարհը
Աշխարհի յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր հայրենիքը դա այն տարածքն է, որտեղ նա դարեր ապրում է կերտում է իր պատմությունը և մշակույթը։Հայաստանի լեռնաշխարհն ունի գերազանցապես լեռնային տեղանք, տարածքը հարևան երկրների համեմատ բարձրդիր է։Անվանում են Հայկակա բարձրավանդակ, լեռնային երկիր, լեռնային կղզի։Օտարները Հայաստանը անվանում են ՈՒրարտու, Արմենիա, վրացիները՝ Սոմխեթի։Սահմանները՝ Հարավ՝ Հայկական Տավրոս, Հյուսիս Արևմուտք՝ Պոնտոսի լշ, Հյուսիս՝ Կուր գետ, Արևելք՝ Կասպից ծով,ՈՒրումիա լիճ, Արևմուտք՝ Փոքրասիական սարահարթը։Լեռնասհխարհի կենտրոնը անվանանում են միջնաշխարհ։Ամենաբարձր կետը Արարատն է <Մասիս>՝ 5165մ, Սիս՝ 3925մ։ ՀՀ Ամենաբարձր կետը Արագածն է 4096մ։Գրիգոր Լուսավորիչի կանթեղն ըստ ավանդության այնտեղ է գտնվում։Հայկական լեռնաշխրհի բոլոր լեռները հրաբխային հանգած են, միայն Թոնդրակն է համարվում ակտիվ։Հայաստանը համարվում է ակտիվ երկրաշարժային գոտի։Կան երեք մեծ լճեր՝ Վանա,Սևանա,ՈՒրումիա։Վանա լիճը հայտնի է իր Ախթամար կղզով և Սբ Խաչ եկեղեցով։Ամենամեծ լիճը ՈՒրումիան է, չունի բուսական աշխարհ քանի որ աղի լիճ է։Հայտնի է նաև Չլդր և Փարվանա լճերը։Գետերը Տիգրիս,,Եփրատ,Արաքս,Ճորոխ,Ախուրյան, Հրազդան,Որոտան-թափվում են Սև,Կասպից ծով,Պարսից ծոց։Արաքսը ամբողջությամբ հոսում է Հայաստանի տրածքով՝ հայնի է » որ Տրդատ երրորդ արքան և ամբողջ ազգը քրիստոնեության ընդումից հետո մկրտվել են Արաքս գետում։Դաշտեր՝ Մշո,Ալաշկերտի,Կարնո,Շիրակի,Արարատյան։Բնակլիմայական պայմանները բազմազան են,աճում են բազմաթիվ մրգեր։Հայաստանում կան շատ օգտակար հանածոներ՝ պղինձ,երկաթ,մոլիբդեն,ոսկի,աղ,հանքարեր։Հաաստանի ամենամեծ հարստությունը դա խմելու ջուրն է։
2. Ավատատիրության հաստատումը և Քրիստոնեության ընդունումը
Հայաստանում ավատատիրության հաստատել են հասարակական գործընթացի ժամանակ Մեծ Հայքի թագավորությունում (4-5-րդ դարեր)։ Այդ անցումային դարաշրջանում նման գործընթաց տեղի էր ունենում նաև հարևան երկու աշխարհակալ տերություններում՝ Հռոմեական կայսրությունում և Սասանյան Պարսկաստանում
Աշխարհում առաջինը քրիստոնեությունը ընդունել է հայաստանը (301թ): Քրիստոնեությունը քարոզել են հիսուսի աշակերտներից Սուրբ Բաղդուղիմեոսը և Սուրբ Թադեոսը: Երբ հայերը հեթանոսներ էին պաշտում էին տարբեր աստվածների իսկ երբ ընդունեցին քրիստոնեությունը նրանք պաշտեցին մեկ ամենակարող աստծուն Հիսուսին:
3. Հայ ազատագրական պայքարի վերելքը: ԻսրայելՕրի
Հակոբ Ջուղայեցին 1980 թվականին մահանում է, և պատվիրակությունը Կոստանդնուպոլիսից ձեռնունայն վերադառնում է Հայաստան։ Սակայն պատվիրակներից Իսրայել Օրին հայ վաճառականների հետ ուղևորվում է Վենետիկ, ապա՝ Ֆրանսիա։ Այնտեղ մտնելով զինվորական ծառայության՝ ստանում է սպայի աստիճան։ Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանական ազգի սրբազան հռոմեական կայսրություն, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Նա ծառայություն է անցնում կայսրընտիր իշխան Հովհան Վիլհելմի մոտ:
Թերթիկ 2.
1. Պետական կառավարման համակարգը հայ Արշակունիների թագավորության շրջանում
Հայ Արշակունիների թագավորության շրջանում՝ 65-428 թթ., պետական կարգը շարունակում էր մնալ միապետական: Պատերազմ հայտարարելու, հաշտություն կնքելու, արտաքին գործերը վարելու գերագույն իրավունքը պատկանում էր թագավորին: Երկրի կառավարման և պաշտպանության գործում կարևոր նշանակություն ունեին պետական վարչությունները՝ գարծակալությունները: Արքունի գործակալությունների ղեկավարների՝ գործակալների (հազարապետ, սպարապետ, մարդպետ, մաղխազ, Մեծ դատավոր, ասպետություն) միջոցով թագավորը կառավարում էր երկիրը: Հազարապետը ղեկավարում էր տնտեսական-հարկային գործը: Սպարապետը զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն էր: Հայոց կանոնավոր բանակի թվակազմը 100-120 000 էր, որ կազմված էր հեելազորից և հետևակից: Հայոց թագավորի և նախարարների պահած հեծելագործները միասին կազմում էր հայոց այրուձին: Թագավորական ոստանը պաշտպանում էին սպարապետի, մաղխազի և մարդպետի գլխավորած հատուկ հեծյալ ջոկատները, որոնք հայնտի էին ոստան այրուձի անունով: Թագավորի անձի պաշտպանությունն ապահովում էր ընտրյալ նետաձիգներից բաղկացած այրուձին՝ մաղխազի հրամանատարությամբ: Ըստ իրենց զորքերի քանակի՝ նախարարները համարվում էին բյուրավորներ, հազարավորներ, հարյուրավորներ և այլն: Մարդպետը հսկում էր արքունի կալվածքները և գանձարանը: Հնում Մեծ դատավորի պաշտոնը կատարում էր արմապետը հետո՝ հայող կաթողիկոսը:Հայ Արշակունիների թագավորության շրջանում՝ 65-428 թթ., պետական կարգը շարունակում էր մնալ միապետական: Պատերազմ հայտարարելու, հաշտություն կնքելու, արտաքին գործերը վարելու գերագույն իրավունքը պատկանում էր թագավորին: Երկրի կառավարման և պաշտպանության գործում կարևոր նշանակություն ունեին պետական վարչությունները՝ գարծակալությունները: Արքունի գործակալությունների ղեկավարների՝ գործակալների (հազարապետ, սպարապետ, մարդպետ, մաղխազ, Մեծ դատավոր, ասպետություն) միջոցով թագավորը կառավարում էր երկիրը: Հազարապետը ղեկավարում էր տնտեսական-հարկային գործը: Սպարապետը զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն էր: Հայոց կանոնավոր բանակի թվակազմը 100-120 000 էր, որ կազմված էր հեելազորից և հետևակից: Հայոց թագավորի և նախարարների պահած հեծելագործները միասին կազմում էր հայոց այրուձին: Թագավորական ոստանը պաշտպանում էին սպարապետի, մաղխազի և մարդպետի գլխավորած հատուկ հեծյալ ջոկատները, որոնք հայնտի էին ոստան այրուձի անունով: Թագավորի անձի պաշտպանությունն ապահովում էր ընտրյալ նետաձիգներից բաղկացած այրուձին՝ մաղխազի հրամանատարությամբ: Ըստ իրենց զորքերի քանակի՝ նախարարները համարվում էին բյուրավորներ, հազարավորներ, հարյուրավորներ և այլն: Մարդպետը հսկում էր արքունի կալվածքները և գանձարանը: Հնում Մեծ դատավորի պաշտոնը կատարում էր արմապետը հետո՝ հայող կաթողիկոսը:
2. Զինված պայքարը Արցախում և Սյունիքում
Արցախում
Արցախի ուժերը 1724 թվականին թուրքական զորքերի դեմ գործելու մասին համաձայնագիր կնքեցին գանձակի մահմեդականների հետ։ Հուսադրող էր ազգային գործիչ Իվան Կարապետի ժամանումը Ռւոսաստանից պայքարին օժանդակելու խոստումներով։ 1725թ․ թորք․ 3 զզորամասեր ներխուժեցին Վարանդա գավառ։ Կորուստներից խոսափելու համար մելիքները դիմեցին հնարամտության և շուրջ 6000 թուրք զինվորների տեղավորելով հայակական գյուղերում հայ ինքնապաշտամանակն ուժերը գիշերային հանկարծակի գրոհով ոչնչացրեցին նրանց՝ ինչը բարձրացրեց հայերի ինքնավսահությունը և մարտունակությունը։ Անհաջող էր նաև արցախի դեմ թուրքական հարցակումը 1726 թ․ շուշին գրավելու փորձերը հաջողույթյուն չունեցան։ Մարտերը տևեցին 8 օր, 800 զոհ տալով թուրքերը նահանջեցին։ 1728 թ․ մահացավ գանձասարիի կաթողիկով Եսայի – Հասան Ջալալյան
Արցախի զինված պայքարը ոգեշնչող դեր ունեցավ հետագա սերունդների հաամար ՝ հավատ ներշնչելով սեփական ուժերի նկատմամբ։
Կարճ ժամանակում թե սյունիքում, և՛ թե արցախում վերականգնվեց հայաստանի ինքնիշխանությունը։
Սյունիքում
1677 թվականին կաթողիկոս Հակոբ Դ Ջուղայեցին Էջմիածնում գումարում է գաղտնի ժողով, որին մասնակցում էին հոգևոր ու աշխարհիկ 12 գործիչներ, այդ թվում՝ Սյունիքի ու Արցախի մելիքներից ոմանք։ Եվրոպական պետությունների օգնությանը դիմելու նպատակով կազմված պատվիրակությունը 1678 թվականի վերջերին Հակոբ Ջուղայեցու գլխավորությամբ հասնում է Կոստանդնուպոլիս։ Այդտեղ երկու տարի անց հիվանդությունից մահանում է Հակոբ Ջուղայեցին։ Պատվիրակության հետ մեկնած Իսրայել Օրին, ճանապարհվում է Իտալիա, ապա Ֆրանսիա, որտեղ անցնում է զինվորական ծառայության։ Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանիա, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Օրին տեղի իշխան Հովհան Վիլհելմի հետ քննարկում է Հայաստանի ազատագրության հարցը, որից հետո այցելում է Հայաստան՝ տեղում իրավիճակին ծանոթանալու և բանակցություններ վարելու համար։
3․ ՀՀ հռչակումը: Բաթումի պայմանագիրը
Բաթումի պայմանագիր․ 1918, այսպես կոչված հաշտության և բարեկամության պայմանագիր Օսմանյան կայսերական կառավարության և Հայաստանի Հանրապետության միջև, կնքվել է հունիսի 4-ին Բաթումում։ ։ Պայմանագրով Հայաստանի տարածքը կազմում էր 12 հազար քառակուսի կիլոմետր, պետք է վերանային ֆիդայական բոլոր ջոկատները, նաև Անդրանիկինը։ Թուրքիային էր անցնում երկաթուղին։ Ճանաչվում էր Հայաստանի Հանրապետությունը։ Հայաստանին էր մնում Սևանը, Երևանը, Էջմիածինը։ Հայաստանը իրավունք չուներ հարաբերություններ հաստատել Անտանտի երկրների հետ։ Գեներալ Անդրանիկը հունիս – հուլիս ամիսներին պաշտպանում էր Նախիջևանը։ Հուլիսի 17-ին այն հայտարարեց Խորհրդային Ռուսաստանի մաս, աշխատելով այն պահել որպես Բրեստի պայմանագրով Թուրքիային ոչ ենթակա տարածք և ավելի ծանր Բաթումի պայմանագրից դուրս գտնվող հողամաս։Էնվեր փաշան Բաթումում, 1918։
Թերթիկ 3.
1. Հայկազուն Երվանդականների թագավորությունը Ք. ա. 7-6-րդ դարերում. Պարույր Նահապետը՝ հայոցթագավոր: Երվանդ 1-ին Սակավակյաց: Տիգրան 1-ինԵրվանդյան
Ք․ ա․ 6-րդ դարի վերջին Վանի թագավորությունը խիստ թուլացավ։ Վանի թագավորության փլատակների վրա հանդես եկան մի շարք իշխանություններ, որոնց սկսեց առանձնանալ Պարույրի իշխանությունը։ Ք․ ա․ Նինվեի վրա իր զորաբանակով մարա-բաբելոնյան զորքերի արշավանքին մասնակցելու համար Պարույրը թագ է ստանում մարական թագավոր Կիաքսարից: Ք. ա. Հայոց Պարույր թագավորն օգնական զորքեր է ուղարկում Ասորեստանի դեմ պատրաստվող մարական արշավանքին մասնակցելու: Ասորեստանը կործանվեց Ք. ա. 605թ.: Ք. ա. 585թ Հալիս գետի մոտ ճակատամարտ տվեցին Լյուդիական թագավորության բանակներին: Այն ավարտվեց արևի խավարման պատճառով ինչը համարեցին Աստվածային նշատ։ Պարույր Նահապետից հետո գահ է բարձրանում Երվանը I-ը, որին պատմահայրն անվանում էր ասկավակյաց։ Նրա անունով է այս թագավությունն անվանվում Երվանդական։ Արմավիրը դառնում է Երվանդունիների թագավորանիստը։ Մարական թագավորության ուժեղացման ծրջանում Երվանդ Սարկավակյաց թագավորը փորձեց ազատվել մարական ազդեցությունից և սկսեց ամրացնել սահմանները։ Մարաց աժդահակ թագավորը Հայաստան ուղարկեց իր զորավար Կյուրոս Մեծին, ով կարողացավ ձերբակալել Հայոց թագավորի ընտանիքը։Սակայն թագաժառանգ Տիգրանի օգնությամբ կնքվեց պայմանագիր։ Հակամարտական պայքարում Կյուրոսին Մեծապես օգնեց հայոց նոր գահակալը Տիգրան Երվանդականը։
2. Հայկական մշակույթը 5-9-րդ դարերում. Մ. Մաշտոցը և Հայոց գրերի գյուտը: Ոսկեդարյան գրականություն
Մեր ժողավրդի անցած պատմական ուղու մի շատ կարևոր հատվածն է 5-րդ դարը որն անվանում են Վոսկե դար: Հենց այս դսրում տեղի ունեցան հայոց ոատմության մեջ վիթխարի նհանակություն ունեցող դեպքեր: Առաջին հերթին հայոց գրերի գյուտն էր: Հայոց այբուբենը ստեղծել է Մ. Մաշտոցը և Սահակ պարթև իրենց աշակերտների հետ միասին, իսկ նրանց գլխավոր հովանավորն էր արքա Վռամ Շապուհը: Վռամ Շապուհը լսել էր որ միջագետքում կա Դանիել անունով մի եպիսկոպոս որի մոտ կան տառեր, բայց արքային այդքանել դուր չիգալիս այդ տառերը: «Եթե տանը հույս չկա ապա պետք է փնտրել դրսում»ասում է մեսրոպը և ճանփա ընկնում, իսկ կաթողիկոսն ու արքան ճանապարհում են նրան:
Երբ որ ստեղծվեցին տառերը սկսվեց թարգմանչաց շարժումը: Հայերենով թարգմանվեց առաջինը աստվածաշունչ գիրքը նրանք չհասցրեցին ամբողջուտյամբ թարգմանել և չթարգմանված մասը կոչեցին «Ձեռագրերի թագուհի»: Աստվածաշունչը թարգմանվեց 1666-ից 1668 թթ.
3. Խորհրդային Հայաստանի տարածքայինհիմնախնդիրները: Մոսկվայի և Կարսիպայմանագրերը:
Հայաստանի տարածքային պահանջները։
Հայ Բոլրշևիկները անտարբեր չէին ազգային սահմանների ու տարածքների արդարացի լուծման հարցում։
Անդրկովկասի երեք խորհրդային հանրապետությեւնների վեճերը լուծելու համար գործում էր համապատասխան հանձնաժողով՝Կիրովի և երեք հանրապետությունների մասնակցությամբ։
Տարածքային տարաձայնությունների լոիծումն ու կարգավորումը կենտրոնացավ Անդրկովկադի կուսակցական ղեկավար մարմ ՌԿԿ կովկասյան բյուրոյում։
Ալ․ Բեկզադյանը առաջարկեց Հայաստանին միացնել Լեռնային Ղարաբաղը, սակայն Վաստանը և Ադրբեջանը դեմ էին, համաձայնություն չկայացավ նաև վրաց-ադրբեջանական վիճելի հարցում և հարցը տեղափոխվեց ՌԿԿ Կովկասյան բյուրո։
Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերը։
Ռուսաստանը ստանձնել էր Հայ-թւորքական հարաբերությունների կարգավորումը։Թուրքիան ամեն կերպ փորձում էր Ռուսաստանին ստիել իր օգտին գործել, ստանձնելով անցնել Անտանտի կողմը։Եվ Ռուսաստանը հժհայկական հողերը նվիրաբերեց Թուրքիաին իր հետ հարաբերությունները չփչացնելու համար։Ինչպես ասել էին լենինը և հետագայում Ստալինը կարսը և մյուս տարածքների համար չարժի կռվել Թուրքիայի հետ։
1921թ․ մարտին Մոսկվայի բանակցությունները ավարտվեցին եղբայրության պայմանագրի ստորագրումով, որով Թուրքիային նվիրաբերվեցին Կարսի և Սուրմալուի հայկական գավառները,վրացական Բաթումի փոխանակությամբ, որը անցավ վրաստանում։
Իսկ Նախիջևանի մարզը անցավ Ադրբեջանի խնամակալության տակ։
Այսպիսով Մոսկվայի պայմանագրով Հայաստանը մնաց 29000քառակուսի կիլոմետր, այն դեպքում, որ մինջև թուրք-հայկական պատերազմը նրա տարածքը 60000քառակուսի կիլոմետր էր։
1921թ․ սեպտեմբերի վեցին տեղի ունեցան կարսի բանակցությունները որին արդեն մասնակցեցին Հայաստանը, Վրաստանը և Ադրբեջանը։ Հայերը փորձեցին հետ վերադարձնել՝Անին, Նախիջևանի հովանավորությունը։
Հայկական կողմի պահանջները չքննարկվեցին։
Փաստորեն Հայաստանին պարտավորեցրեցին
ընդունել ողերի կորուստը։
Թերթիկ 4.
1. Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորությունը՝Արտաշես 1-ին
Արտաշես 1-ը Արըաշեսյան արքայատոհմի հիմնադիրն է: Ք. Ա189թ դառնալով հայոց թագավոր` նա հաջորդաբար Մեծ Հայքի սահմաների մեջ վերամիավորեց իրենցից առաջ բռնությամբ անջատված հայկական հողերը: Նաեվ ստեղծեց հզոր բանակ: Նա շատ հզոր գործեր կատարեց: Ամեմից առաջ նա շենացրեց ու բազմամարդ դարձրեց երկիրը իր գրաված երկրներից տարբեր ազգությումերի մարդկանց բերեց և վերաբնակեցրեց դաշտերում ու հովիտներում: Նրա օրոք հայոց աշխարհում, ըստ Մ. Խորենացու «անմշակ հող չմնաց »
2. Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը 5-րդդարում՝: Վարդանանց պատերազմը
387-ին Հայաստանը առաջին անգամ բաժանվում է երկու մասի` Արևմտյան Հայաստանը տրվում է Հռոմին իսկ Արևելյան Հայաստանը՝ Պարսկաստանին: Պարսիկները 450-ական թ–ին որոշում են կրոնափոխ անել հայերին և ստիպել ընդունել իրենց կրոնը՝ զրադաշտականությունը կամ կրակապաշտությունը:Պարսից թագավոր Հազկերտ 2-ը նամակ է ուղարկում հայ իշխաններին և առաջարկում կրոնափոխ լինել: Արտաշատում հրավիրվում է ժողով սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանի, Մարզպան Վասակ Սյունու և կաթողիկոս Հովսեփ Վայոցձորցու գլխավորությամբ:Նրանք որոշում են մերժել Հազկերտի առաջարկը ինչից հետո Հազկերտը նրանց կանչում է Պարսկաստանի մայրաքաղաք Տիզբոն և պահանջում կրոնափոխ լինել հակառակ դեպքում սպառնալով սպանել:Հայ իշխանները Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ կեղծ ընդունում են պարսից կրոնը,որպեսզի վերադառնան Հայաստան և ղեկավարեն պայքարը: Նրանք վերադառնում են և պատրաստվում պայքարին: 451թ-ին Ավարայրի դաշտում տեղի է ունենում ճակատամարտ,որտեղ, ինչպես Եղիշե պատմիչն էր գրում, քաջերը քաջերի դեմ դուրս գալով երկու կողմն էլ պարտություն կրեց։ Ավարայրի ճակատամարտից հետո պարսիկները ժամանակավորապես հրաժարվում են հայերին կրոնափոխ անելուց:
3. 1828-29թթ. ռուս-թուրքական պատերազմը: Ադրիանապոլսի պայմանագիրը
Ռուս-թուրքական պատերազմը սկսվել և ընթացել է Բալկանյան և Կովկասյան ռազմաճակատներում: 1827թ.-ի հոկտեմբերի 8-ին Մահմուդ II սուլթանը չեղյալ է հայտարարել Ռուսաստանի հետ կնքված պայմանագրերը և պատերազմի կոչ արել Ռուսաստանի դեմ: 1828թ.-ի ապրիլի 14-ին Ռուսաստանը պատերազմ է հայտարարել Թուրքիայի դեմ: Կովկասյան ճակատում գեներալ Իվան Պասկևիչի 25 հազարանոց բանակի խնդիրը Կարսի և Ախալցխայի փաշայությունները գրավելն էր: Ռուսական զորքերը գրավել են նաև Սուխումն ու Փոթին: Հունիսի 14-ին Պասկևիչի կորպուսը, անցնելով Ախուրյանը, գրոհել է Կարսի բերդը և գրավել այն, այնուհետև՝ Ախալքալաքը, Բայազետը, Ալաշկերտը, Ախալցխան: Ռուսական զորքերը հետ են մղել թուրքերի հակահարձակումները և Սողանլուղի ճակատամարտում ջախջախել նրանց: 1829թ.-ի հունիսի 27-ին գրավել են Էրզրումը, հուլիս-օգոստոսին՝ Օլթին, Քղին, Խնուսը, Մուշը, Դերջանը, Բաբերդը, Գյումուշխանեն և մոտեցել Տրապիզոնին:
Թերթիկ 5.
1. Հայաստանը՝ Աշխարհակալ տերություն: Տիգրան 2-րդՄեծ
Տիգրան Մեծի անունը հայտնի է յուրաքանչյուր հայի:
Մահացել էր հայոց արքան: Արքայազն Տիգրանը պատանդության մեջ էր Պարտևստանում, մյուս կողմից արևմուտքում հզորացել էր Հռոմեական հանրապետությունը: Ք. ա առաջին դարի սկզբներին հայաստանի համար շատ դժվարին իրավիճակ էր: Հռոմն ու Պարտևստանը դաշինք էին կնքել հայաստանը թուլացնելու դարձնելու իրենցից կախված թույլ երկիր:
Պարթևների մետ գտնվող Տիգրանը կարողացավ ազատվել և Ք. ա. 95 թ-ին վերադարձավ հայրենիք և գահ բարձրացավ: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Տիգրանը իր թագավորությանը միաձրեց Ծոփքը: Այնույետև 94 թ նա կնքեց Սև ծովի ափին գտնցող Պոնտոսի հզոր թագավերության հետ և ամրապնդեց իր դիրքերը
2. Հայկական հարցը Բեռլինի վեհաժողովում
3․ Հայ ժողովուրդը Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին
- ՏիգրանՄեծիտերությունը
Տգրան Մեծի անունը հայտնի է յուրաքանչյուր հայի:
Մահացել էր հայոց արքան: Արքայազն Տիգրանը պատանդության մեջ էր Պարտևստանում, մյուս կողմից արևմուտքում հզորացել էր Հռոմեական հանրապետությունը: Ք. ա առաջին դարի սկզբներին հայաստանի համար շատ դժվարին իրավիճակ էր: Հռոմն ու Պարտևստանը դաշինք էին կնքել հայաստանը թուլացնելու դարձնելու իրենցից կախված թույլ երկիր:
Պարթևների մետ գտնվող Տիգրանը կարողացավ ազատվել և Ք. ա. 95 թ-ին վերադարձավ հայրենիք և գահ բարձրացավ: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Տիգրանը իր թագավորությանը միաձրեց Ծոփքը: Այնույետև 94 թ նա կնքեց Սև ծովի ափին գտնցող Պոնտոսի հզոր թագավերության հետ և ամրապնդեց իր դիրքերը:
2. ՀայաստանիԲագրատունյացթագավորությունը. Հայաստանիանկախությանվերականգնումը:Աշոտ 1-ին
7րդ դարի առաջին կեսին Արաբական ցեղերը միավորվեցին ու ստեղծեցին արաբակն խալիֆայությունը: Անկախ պետականության հաստատման համար պայքարը լիովին հասավ իր նպատակին միայն 9րդ դարի վերջերին, երբ արաբական խալիֆայությունը ճանաչեց Աշոտ բագրատունու թագավորական իշխանությունը, բայց այդ պայքարը հաջողությամբ չեր ավարտվի, եթե չլիներ բագրատունի իշխանների և հատկապես Աշոտ բագրատունու հմուտ կառավարումը: 855 թ-ին երիտասարդ Աշոտ բագրատունին դարձավ հայոց իշխան: Նա կարճ ժամանակում կարողացավ հասնել հայաստանից խալիֆայությունը տվող հարկերի նվազացմանը: Հայոց բանակի թիվը հասավ 40հազարի: Աշոտ 1ին բագրատունին դարձավ բագրատունյաց հայոց թագավորության և Բագրատունիների արքայատոհմի հիմնադիրը:
3.Հայաստանի 3-րդհանրապետությանկազմավորումըևամրապնդումը1991թ. սեպտեմբերի 21-ին խորհրդարանը որոշեց հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրաքվեի արդյունքների հիման վրա 1991թ. սեպտեմբերի Հայաստանը հռչակվեց անկախ պետություն։ Այսպիսով՝ իրականացավ անկախություն ձեռք բերելու հայ ժողովրդի երազանքը։
1991թ. հոկտեմբերի 16-ին Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեցին նախագահական համաժողովրդական ընտրություններ։ Ձայների ճնշող մեծամասնությամբ հանրապետության նախագահ ընտրվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, իսկ փոխնախագահ՝ Գագիկ Հարությունյանը։
Անկախության ուղին բռնած հանրապետությանը ու նրա նորընտիր ղեկավարությանը ծանր փորձություններ էին սպասում։ Հայաստանը փաստորեն կտրվել էր տնտեսական նախկին համակարգից։ 1991թ.
նոյեմբերին հերթական անգամ փակվեց Ադրբեջանից եկող գազամուղը։ Սկսվեց Հայաստանի էներգետիկ շրջափակումը, բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը‚ տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ:
1991թ. դեկտեմբերի 8-ին Մինսկի մոտակայքի Բելովեժսկ բնակավայրում երեք սլավոնական հանրապետությունների` Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Բելառուսի ղեկավարները ստորագրեցին ԽՍՀՄ-ի գոյությունը դադարեցնելու համաձայնագիր:
1991թ. դեկտեմբերի 21-ին Ղազախստանի մայրաքաղաք Ալմա-Աթայում 11 ինքնիշխան պետություններ բացի Վրաստանից և մերձբալթյաներեք հանրապետություններից, ստորագրեցին համաձայնագիր ԱՊՀ ստեղծման մասին։ Դրանով իրականացան ԽՍՀՄ-ի փլուզումը և հանրապետությունների անկախությունը։ Այսպիսով, ազգային ժողովրդավարական շարժումով ոտքի կանգնած հայ ժողովուրդը հռչակեց իր անկախ պետականությունը։
Թերթիկ 7.
1. Տիգրան Մեծի տերության անկումը. Հռոմեա—հայկական պատերազմը: Արտաշատի պայմանագիրը
Տգրան Մեծի անունը հայտնի է յուրաքանչյուր հայի:
Մահացել էր հայոց արքան: Արքայազն Տիգրանը պատանդության մեջ էր Պարտևստանում, մյուս կողմից արևմուտքում հզորացել էր Հռոմեական հանրապետությունը: Ք. ա առաջին դարի սկզբներին հայաստանի համար շատ դժվարին իրավիճակ էր: Հռոմն ու Պարտևստանը դաշինք էին կնքել հայաստանը թուլացնելու դարձնելու իրենցից կախված թույլ երկիր:
Պարթևների մոտ գտնվող Տիգրանը կարողացավ ազատվել և Ք. ա. 95 թ-ին վերադարձավ հայրենիք և գահ բարձրացավ: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Տիգրանը իր թագավորությանը միաձրեց Ծոփքը: Այնույետև 94 թ նա կնքեց Սև ծովի ափին գտնցող Պոնտոսի հզոր թագավերության հետ և ամրապնդեց իր դիրքերը:
2.Հայկականմշակույթը 10-14-րդդարերում. Կրթականհամակարգը: Պատմագրությունը
Հայաստանը հարուստ և հին մշակույթ ունի: Առաջին տեղում է` գորգագործություն ու կարպետագործությունը: Միջին դարերում հայ առեվտրակները տարբեր երկրներ են առտահանել բազմատեսակ կարպետներ եվ գորգեր: 13-րդ դարի իտալացի ճանապարհորդ Մարկո Պոլոն եղել է հայաստսնում: Իր րղեգրություներում խոսելով հայերի մասին` նշանավոր ճանապարհորդը գրում . «Նրանք հյուսում են աշխարհի ամենագեղեցիկ գորգերը»: Գորգերի ներկերը ամբողջը բնական էր օրինակ` որդան կարմիրը, որը կոչվել է «արքայական ծիրանի» անվամբ, քանի որ դրանով էին ներկում արքայական հանդերձները
3.Հայաստանիերրորդհանրապետության հասարակական—քաղաքականկյանքը
Թերթիկ 8.
1. ՄեծՀայքիթագավորություննԱրտավազդ 2-րդիօրոք.Կրասոսիարշավանքը: Անտոնիոսիարշավանքը
2.Բագրատունյաց Հայաստանիվերելքը 10-րդդարի երկրորդ կեսինև 11-րդ դարի սկզբին: Անին՝մայրաքաղաք
3.Հայոց մեծ եղեռնը
Ամենածանր հարվածը հայ ժողովուրդը ստացավ 1915-1916 թթ․։ Արևմտյան հայաստանում այդ ժամանակ Օսմանյան թուրքիայի իրկականության ցեղասպանության հետևանքում հայ ժողովուրդը զրկվեց իր հայրենիքի մեծագույն մասից։ Դա տեղի ունեցավ այն պատճառով, որ հայ ժողովուրդը չուներ իր սեփական պետությունը, բանակը։
Չնայած այդ մեծ կորսին՝ ժողովուրդը չի մոռացել իր բնօօրրանը ու պատմական հայրենիքը։ Խոսելով հայկական լեռնաշխարհի մասին՝ մենք օգտագործում ենք նաև պատմական հայաստան արտահայտությունը։
Թերթիկ 9.
1. ՄեծՀայքի Արշակունյաց թագավորությունը. Տրդատ 3-րդի գահակալությունը
2. ՀայոցթագավորությանհռչակումըԿիլիկիայում: Լևոն 1-ինՄեծագործ
Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Փոքր Ասիայի հարավ-արևելքում ՝ Կիլիկիայում, առաջացավ հայկական նոր պետականություն։ Կիլիկիան հարավից սահմանակից էր Միջերկրական ծովին, հյուսիսում նրա սահմանները հասնում էին մինչև Տավրոսի լեռները։ Վաղ ժամանակներից սկսած ՝ հայերը բնակություն են հաստատել Կիլիկիայում։ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին հայերը մեծամասնություն էին կազմում Կիլիկիայում, ուր ապրում էին նաև հույները, ասորիները և արաբները։ Հայկական պետական կազմավորումներից ամենակենսունակը եղավ Ռուբինյան իշխանությունը։ Իշխանապետության հիմնադիր-իշխանը Ռուբեն Ա-ն է: Նրա անունով իշխանապետությունը կոչվում է Ռուբինյանների: Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից մի քանի տասնամյակ անց Բագրատունի վերջին թագակիր Գագիկ Բ-ի թիկնապահ Ռուբեն իշխանը հայոց նոր պետականություն ստեղծեց Կիլիկիայում: Տեղի հայերի աջակցությամբ տիրանալով Լեռնային Կիլիկիայի Բարձրբերդ, Կոպիտառ ու Կոռոմոզոլ (Կոլիմոզոլ) բերդերին՝ նա 1080 թ-ին թոթափեց Բյուզանդիայի գերիշխանությունը և հիմնեց անկախ ու ընդարձակ իշխանություն: Ռուբենի ավագ որդի Կոստանդին Ա-ն սելջուկյան թյուրքերից և բյուզանդացիներից ազատագրեց մի շարք հայաբնակ գավառներ, քաղաքներ ու բերդեր: 1098 թ-ին գրավեց ռազմավարական կարևոր նշանակության Վահկա բերդը և դարձրեց իշխանանիստ կենտրոն: Լեռնային Կիլիկիայում ձևավորված Ռուբինյան պետության հետագա գոյատևման համար կարևոր էր Դաշտային Կիլիկիայի գրավումը։ Անհրաժեշտ էր ձեռք բերել գյուղատնտեսության համար կարևոր կենսական տարածքներ և առևտրական ճանապարհների վրա ընկած քաղաքներ, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերի նավահանգիստները։ Այդ խնդիրը լուծելու համար Ռուբինյանները պայքարի մեջ մտան Բյուզանդիայի, խաչակիրների և սելջուկների դեմ։ Կոնստադինին հաջորդեց նրա որդի ՝ Թորոս Ա-ն։ Նա Կիլիկյան Հայաստանի սահմանները ընդարձակեց դեպի հարավ, 1104թ. գրավեց Սիսը և Անավարզա քաղաքները ՝ դարձնելով վերջինիս մայրաքաղաք։
3. Մայիսյանհերոսամարտերը
Թերթիկ 10.
1. ՀինՀայաստանիմշակույթը. Հայկականառասպելներնուվիպերգերը: Հայոցնախաքրիստոնեականհավատքը: Գրավորմշակույթը
2.Պայքարթագավորականիշխանությանպահպանմանհամար. Արշակ 2-րդ: Պապթագավոր
Առշակ թագավորի կառավարման սկզբնական շրջանի խաղաղությունը, սակայն, շուտով ընթատվում է: Պարսից բազմաքանակ զորքերը ներխուժում են հայաստան, բայց չեն կարողանում ախթել հայոց զորքին: Շապուհ արքան դիմում է խորամանկության, քանի որ չեր կարեղանում հախթել հայերին:
Նա իր մոտ է կանչում Արշակ 2-ին, իբրթե համաձայնություն ստանալու համար: Արշակ 2ը խուսափելով հայրենի երկրի հետագա ավերումից ստիպված է լինում գնալ պարսկաստան:
Արշակ 2ի փոխարեն գահ է բարձրանում նրա որդին` Պապը: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Պապ թաֆավորը ձեռնամոխ է լինուն երկրի անկախության ամրապնդմանը: Շապուհ 2ը ստիպված էր հաշտության պայմանագիր կնքել և ճանաչել մեծ հայքի անկախությունն ու Պապի գահակալությունը:
Երկրի ներքին կյանքի կարքավորման բանակի հզորացման համար Պապ թագավորը դիմում է կտրուկ միջոցների: Հայոց արքայի ինքնուրույն գործողությունների շնորհիվ սկսեց աճել երկրի բնակչիթյինը, իսկ հայոց բանակի թիվը հասավ 90 հազարի: Բայց դա դուր չեր գալիս Հռոմեական կայսրությանը: Ի վերջո 374թ-ին հայաստանում հռոմեական զորքերի զորավարը որ կեղծաբարաբար բարեկամ էր ձևանում կայսեր հանձնարարությամբ խնջույքի է հրավիրում պապին և սպանում:
3. Արցախյանհիմնախնդիրըևդրալուծմանհեռանկարները
Թերթիկ 11.1. ՎանիԱշխարհակալտերությունը. Արգիշտի 1-ին: Սարդուրի 2-րդ
2. ՀայաստանիԲագրատունյացթագավորությունը. Հայաստանիանկախությանվերականգնումը: Աշոտ 1-ին
7րդ դարի առաջին կեսին Արաբական ցեղերը միավորվեցին ու ստեղծեցին արաբակն խալիֆայությունը: Անկախ պետականության հաստատման համար պայքարը լիովին հասավ իր նպատակին միայն 9րդ դարի վերջերին, երբ արաբական խալիֆայությունը ճանաչեց Աշոտ բագրատունու թագավորական իշխանությունը, բայց այդ պայքարը հաջողությամբ չեր ավարտվի, եթե չլիներ բագրատունի իշխանների և հատկապես Աշոտ բագրատունու հմուտ կառավարումը: 855 թ-ին երիտասարդ Աշոտ բագրատունին դարձավ հայոց իշխան: Նա կարճ ժամանակում կարողացավ հասնել հայաստանից խալիֆայությունը տվող հարկերի նվազացմանը: Հայոց բանակի թիվը հասավ 40հազարի: Աշոտ 1ին բագրատունին դարձավ բագրատունյաց հայոց թագավորության և Բագրատունիների արքայատոհմի հիմնադիրը:
3. Հայդուկայինշարժումը
Թերթիկ 12.1. Հայկականլեռնաշխարհը
Հայկական լեռնաշխարհը գտնվում է Սև և Կասպից ծովերի միջև Կովկասյան լեռներից հարավ: Ըստ ավանդույթի`լինում են 2 եղբայր: Նրանք շատ շուտ էին արթնանում և միշտ բարևում էին միմիանց, գոտիներն էին կապում, շատ ժամանակ է անցնում և նրանք ծերանում են: Ուշ են արթնանում չեն բարևում միմիանց և գոտիները չեն կապում:
Աստված տեսնում և բարկանում է նրանց դարձնում է հախթանդամ լեռներ, նրանց արցունքները անմահական աղբյուրներ իսկ գոտիները անսահման կանաչ դաշտեր:
Ըստ ավադույտի դրախտի եղել է հայկական լեռնաշխարհում:
2. 1-ինաշխարհամարտըևԿովկասյանճակատը
1914թ. օգոստոսի 1-ին սկսվեց առաջին համաշխարհային պատերազմը: Պատերազմն ընթանում էր մեծ տերությունների երկու խմբավորումների՝ Անտանտի և Եռյակ միության միջև: Գերմանիային՝ Անտանտի հակառակորդին, հաջողվեց իր դաշինքի մեջ ներգրավել Թուրքիային: Խոստացավ ամեն կարգի աջակցություն ու օգնություն Անտանտի դեմ պատերազմի ժամանակ: Գլխավոր պատճառը, որ թուրքերին դրդեց նույնպես ներքաշվելու պատերազմի մեջ, ռուս—թուրքական հակամարտությունն էր: Երիտթուրքերը մտադրություն ունեին Ռուսաստանում բնակվող թուրքալեզու, ինչպես նաև մահմեդական մյուս ժողովուրդներին օգտագործել ռուսների դեմ և ապագայում միավորել նրանց «Մեծ Թուրանի» մեջ: Հայերն ու Հայաստանը այդ ծրագրի իրագործման ճանապարհին մեծ խոչընդոտ էին: Հետևաբար Օսմանյան կայսրության պատերզմի մեջ մտնելու հիմնական նպատակներից էր նաև հայ ժողովրդի բնաջնջումը, նաև հայրենազրկումը: Ռուսաստանը ևս մեծ ակնկալիքներ ուներ Թուրքիայի հետ ռազմական հերթական բախումից: Նա ձգտում էր ընդլայնելու իր ազդեցության ոլորտները՝ տեր դառնալու սևծովյան նեղուցներին և Կ. Պոլսին, նվաճելու Արևմտյան Հայաստանը, ամրապնդելու իր դիրքերն Իրանում:
Թուրքական հրամանատարությունը կարևոր նշանակություն էր տալիս Կովկասյան ճակատին: Այս ուղղությամբ թուրքերը կենտրոնացրել էին 300-հազարանոց երրորդ բանակը: Կովկասյան ճակատում առաջին նշանավոր իրադարձությունը Սարիղամիշի ճակատամարտն էր: Այն ընթացավ 1914թ. դեկտեմբերի 9-ին:
3․ ԼՂՀ—նանկախությանևպատերազմիտարիներին
1920-ական թվականններին սկզբին խորհրդային իշխանությունները անարդացիորեն լղհն հանձնեցինն ադրբեջանին և նրա տարածքի մի մասում ձևքավորեցին ԼՂՀ ինքնավար մարզը։ Այդպես արվեց որ ԼՂիմը ուղակի սահման չունենա հայաստանի հետ։ Հայաստանի և ղարաբաղի միջև առաջացավ մի քանի տասնյակ կմ լայնությամբ միիջանցք։ Ադրբեջանի կողմից արցախահայության նկատմամբ ճնշումները և բռնությունները։ Լեռնային ղարաբղում անխաության համար ազատագրական պայքարի, որը սկիզբ 1988 թ․ այն պսակվեց հայաստանի հետ ոչ միայն հայոց պատմական արցախի անկախությամբ, այլև լղհ հարակից հայկական տարացքների ազատագրման։
Ցածրադիր հարթավայրում է գտնվում մայրաքաղաք Ստեփանակերտը։ Արցախյան հուշարձաններն իրենց վեհությամբ առանձնանում են սանձասարի և ամարասի վանքերը, Քայրաժառի պաիսպները և այլն։
Թերթիկ 13. 1. ՀայկազունԵրվանդականներիթագավորությունըՔ. ա. 7-6-րդդարերում. ՊարույրՆահապետը՝հայոցթագավոր: Երվանդ 1-ինՍակավակյաց: Տիգրան 1-ինԵրվանդյան
2. ԲագրատունյացՀայաստանիվերելքը 10-րդդարիերկրորդկեսինև 11-րդդարիսկզբին: Անին՝մայրաքաղաք
3. Հայաստանիերրորդհանրապետությանմիջազգայինդրությունը
Թերթիկ 14.
1. ՄեծՀայքիԱրտաշեսյանթագավորությունը՝Արտաշես 1-ին
Արտաշես 1-ը Արըաշեսյան արքայատոհմի հիմնադիրն է: Ք. Ա189թ դառնալով հայոց թագավոր` նա հաջորդաբար Մեծ Հայքի սահմաների մեջ վերամիավորեց իրենցից առաջ բռնությամբ անջատված հայկական հողերը: Նաեվ ստեղծեց հզոր բանակ: Նա շատ հզոր գործեր կատարեց: Ամեմից առաջ նա շենացրեց ու բազմամարդ դարձրեց երկիրը իր գրաված երկրներից տարբեր ազգությումերի մարդկանց բերեց և վերաբնակեցրեց դաշտերում ու հովիտներում: Նրա օրոք հայոց աշխարհում, ըստ Մ. Խորենացու «անմշակ հող չմնաց »
2. ՀայոցթագավորությանհռչակումըԿիլիկիայում: Լևոն 1-ինՄեծագործ
Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Փոքր Ասիայի հարավ-արևելքում ՝ Կիլիկիայում, առաջացավ հայկական նոր պետականություն։ Կիլիկիան հարավից սահմանակից էր Միջերկրական ծովին, հյուսիսում նրա սահմանները հասնում էին մինչև Տավրոսի լեռները։ Վաղ ժամանակներից սկսած ՝ հայերը բնակություն են հաստատել Կիլիկիայում։ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին հայերը մեծամասնություն էին կազմում Կիլիկիայում, ուր ապրում էին նաև հույները, ասորիները և արաբները։ Հայկական պետական կազմավորումներից ամենակենսունակը եղավ Ռուբինյան իշխանությունը։ Իշխանապետության հիմնադիր-իշխանը Ռուբեն Ա-ն է: Նրա անունով իշխանապետությունը կոչվում է Ռուբինյանների: Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից մի քանի տասնամյակ անց Բագրատունի վերջին թագակիր Գագիկ Բ-ի թիկնապահ Ռուբեն իշխանը հայոց նոր պետականություն ստեղծեց Կիլիկիայում: Տեղի հայերի աջակցությամբ տիրանալով Լեռնային Կիլիկիայի Բարձրբերդ, Կոպիտառ ու Կոռոմոզոլ (Կոլիմոզոլ) բերդերին՝ նա 1080 թ-ին թոթափեց Բյուզանդիայի գերիշխանությունը և հիմնեց անկախ ու ընդարձակ իշխանություն: Ռուբենի ավագ որդի Կոստանդին Ա-ն սելջուկյան թյուրքերից և բյուզանդացիներից ազատագրեց մի շարք հայաբնակ գավառներ, քաղաքներ ու բերդեր: 1098 թ-ին գրավեց ռազմավարական կարևոր նշանակության Վահկա բերդը և դարձրեց իշխանանիստ կենտրոն: Լեռնային Կիլիկիայում ձևավորված Ռուբինյան պետության հետագա գոյատևման համար կարևոր էր Դաշտային Կիլիկիայի գրավումը։ Անհրաժեշտ էր ձեռք բերել գյուղատնտեսության համար կարևոր կենսական տարածքներ և առևտրական ճանապարհների վրա ընկած քաղաքներ, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերի նավահանգիստները։ Այդ խնդիրը լուծելու համար Ռուբինյանները պայքարի մեջ մտան Բյուզանդիայի, խաչակիրների և սելջուկների դեմ։ Կոնստադինին հաջորդեց նրա որդի ՝ Թորոս Ա-ն։ Նա Կիլիկյան Հայաստանի սահմանները ընդարձակեց դեպի հարավ, 1104թ. գրավեց Սիսը և Անավարզա քաղաքները ՝ դարձնելով վերջինիս մայրաքաղաք։
3. Հայաստանի 3-րդհանրապետությանկազմավորումըևամրապնդումը
1991թ. սեպտեմբերի 21-ին խորհրդարանը որոշեց հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրաքվեի արդյունքների հիման վրա 1991թ. սեպտեմբերի Հայաստանը հռչակվեց անկախ պետություն։ Այսպիսով՝ իրականացավ անկախություն ձեռք բերելու հայ ժողովրդի երազանքը։
1991թ. հոկտեմբերի 16-ին Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեցին նախագահական համաժողովրդական ընտրություններ։ Ձայների ճնշող մեծամասնությամբ հանրապետության նախագահ ընտրվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, իսկ փոխնախագահ՝ Գագիկ Հարությունյանը։
Անկախության ուղին բռնած հանրապետությանը ու նրա նորընտիր ղեկավարությանը ծանր փորձություններ էին սպասում։ Հայաստանը փաստորեն կտրվել էր տնտեսական նախկին համակարգից։ 1991թ.
նոյեմբերին հերթական անգամ փակվեց Ադրբեջանից եկող գազամուղը։ Սկսվեց Հայաստանի էներգետիկ շրջափակումը, բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը‚ տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ:
1991թ. դեկտեմբերի 8-ին Մինսկի մոտակայքի Բելովեժսկ բնակավայրում երեք սլավոնական հանրապետությունների` Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Բելառուսի ղեկավարները ստորագրեցին ԽՍՀՄ-ի գոյությունը դադարեցնելու համաձայնագիր:
1991թ. դեկտեմբերի 21-ին Ղազախստանի մայրաքաղաք Ալմա-Աթայում 11 ինքնիշխան պետություններ բացի Վրաստանից և մերձբալթյաներեք հանրապետություններից, ստորագրեցին համաձայնագիր ԱՊՀ ստեղծման մասին։ Դրանով իրականացան ԽՍՀՄ-ի փլուզումը և հանրապետությունների անկախությունը։ Այսպիսով, ազգային ժողովրդավարական շարժումով ոտքի կանգնած հայ ժողովուրդը հռչակեց իր անկախ պետականությունը։
Թերթիկ 15.1. Հայաստանը՝Աշխարհակալտերություն: Տիգրան 2-րդՄեծ
Տգրան Մեծի անունը հայտնի է յուրաքանչյուր հայի:
Մահացել էր հայոց արքան: Արքայազն Տիգրանը պատանդության մեջ էր Պարտևստանում, մյուս կողմից արևմուտքում հզորացել էր Հռոմեական հանրապետությունը: Ք. ա առաջին դարի սկզբներին հայաստանի համար շատ դժվարին իրավիճակ էր: Հռոմն ու Պարտևստանը դաշինք էին կնքել հայաստանը թուլացնելու դարձնելու իրենցից կախված թույլ երկիր:
Պարթևների մետ գտնվող Տիգրանը կարողացավ ազատվել և Ք. ա. 95 թ-ին վերադարձավ հայրենիք և գահ բարձրացավ: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Տիգրանը իր թագավորությանը միաձրեց Ծոփքը: Այնույետև 94 թ նա կնքեց Սև ծովի ափին գտնցող Պոնտոսի հզոր թագավերության հետ և ամրապնդեց իր դիրքերը:
2. Հայկականմշակույթը 10-14-րդդարերում. Կրթականհամակարգը: Պատմագրությունը
Հայաստանը հարուստ և հին մշակույթ ունի: Առաջին տեղում է` գորգագործություն ու կարպետագործությունը: Միջին դարեչում հայ առեվտրակները տաչբեր երկրներ են առտահանել բազմատեսակ կարպետներ եվ գորգեր: 13-րդ դարի իտալացի ճանապարհորդ Մարկո Պոլոն եղել է հայաստսնում: Իր րղեգրություներում խոսելով հայերի մասին` նշանավոր ճանապարհորդը գրում . «Նրանք հյուսում են աշխարհի ամենագեղեցիկ գորգերը»: Գորգերի ներկերը ամբողջը բնական էրօրինակ` որդան կարմիրը, որը կոչվել է «արքայական ծիրանի» անվամբ, քանի որ դրանով էին ներկում արքայական հանդերձները
3․Հայաստանիերրորդհանրապետությանանկախությանգործընթացը
Թերթիկ 16.1. Պայքարթագավորականիշխանությանպահպանմանհամար. Արշակ 2-րդ: Պապթագավոր
Առշակ թագավորի կառավարման սկզբնական շրջանի խաղաղությունը, սակայն, շուտով ընթատվում է: Պարսից բազմաքանակ զորքերը ներխուժում են հայաստան, բայց չեն կարողանում ախթել հայոց զորքին: Շապուհ արքան դիմում է խորամանկության, քանի որ չեր կարեղանում հախթել հայերին:
Նա իր մոտ է կանչում Արշակ 2-ին, իբրթե համաձայնություն ստանալու համար: Արշակ 2ը խուսափելով հայրենի երկրի հետագա ավերումից ստիպված է լինում գնալ պարսկաստան:
Արշակ 2ի փոխարեն գահ է բարձրանում նրա որդին` Պապը: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Պապ թաֆավորը ձեռնամոխ է լինուն երկրի անկախության ամրապնդմանը: Շապուհ 2ը ստիպված էր հաշտության պայմանագիր կնքել և ճանաչել մեծ հայքի անկախությունն ու Պապի գահակալությունը:
Երկրի ներքին կյանքի կարքավորման բանակի հզորացման համար Պապ թագավորը դիմում է կտրուկ միջոցների: Հայոց արքայի ինքնուրույն գործողությունների շնորհիվ սկսեց աճել երկրի բնակչիթյինը, իսկ հայոց բանակի թիվը հասավ 90 հազարի: Բայց դա դուր չեր գալիս Հռոմեական կայսրությանը: Ի վերջո 374թ-ին հայաստանում հռոմեական զորքերի զորավարը որ կեղծաբարաբար բարեկամ էր ձևանում կայսեր հանձնարարությամբ խնջույքի է հրավիրում պապին և սպանում:
2. Հայազատագրականպայքարիվերելքը: ԻսրայելՕրի
Հակոբ Ջուղայեցին 1980 թվականին մահանում է, և պատվիրակությունը Կոստանդնուպոլիսից ձեռնունայն վերադառնում է Հայաստան։ Սակայն պատվիրակներից Իսրայել Օրին հայ վաճառականների հետ ուղևորվում է Վենետիկ, ապա՝ Ֆրանսիա։ Այնտեղ մտնելով զինվորական ծառայության՝ ստանում է սպայի աստիճան։ Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանական ազգի սրբազան հռոմեական կայսրություն, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Նա ծառայություն է անցնում կայսրընտիր իշխան Հովհան Վիլհելմի մոտ։
3. ՀՀհռչակումը: Բաթումիպայմանագիրը Թերթիկ 17.
1. Պայքար պետականության պահպանման համար. Սմբատ 1-ին: Աշոտ 2-րդ Երկաթ
Աշոտ Բագրատունուն հաջորդեց որդին` Սմբատ Ա-ն։ Սմբատը թագավորական թագ տվեց վրաց Ատրներսեհ (Ադառնասե) իշխանին և Հայոց Արևելից կողմերի Համամ իշխանին, իսկ իրեն հռչակեց «Տիեզերակալ, թագավոր Հայոց և Վրաց»։ Արտաքին քաղաքականությունը իրականացնելու և միջազգային հարաբերությունների ոլորտում հավասարակշռության հասնելու նպատակով 893 թվականին բարեկամության և առևտրական նոր պայմանագիր կնքեց Բյուզանդիայի կայսր Լևոն Իմաստասերի հետ։ Արագածոտն գավառի Դողս գյուղի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում արաբները պարտություն կրեցին։
Աշոտ Երկաթը ոչնչացրեց կամ դուրս վռնդեց երկրի կարևոր բերդերում ամրացած արաբական զորագնդերը։ Հայ իշխաններն աստիճանաբար համախմբվեցին Աշոտ Երկաթի շուրջը։ 921 թվականին Աշոտ Բ-ն իր փոքրաթիվ զորաջոկատով ամրացավ Սևանա կղզում։ Արաբական զորքերի հրամանատար Բեշիրը զորքեր կուտակեց Սևանա լճի ափին, փորձեց գրավել կղզին։ Սևանի ճակատամարտում արաբները պարտություն կրեցին։ Սևանի հաղթանակից հետո հայկական զորաբանակները Աշոտ Բ-ի և նրա եղբայր Աբաս սպարապետի գլխավորությամբ արաբներից ազատագրեցին կենտրոնական Հայաստանի մեծ մասը։ Այնուհետև նրանք հաղթանակ տարան նաև Թիֆլիսի արաբական ամիրայության նկատմամբ։ Որոշ ժամանակ անց Նիկողայոս պատրիարքը նամակ գրեց հայոց Հովհաննես Դրասխանակերտցի կաթողիկոսին, որից հետո Աշոտ Բ-ն մեկնեց Կոստանդնուպոլիս և դաշինք կնքեց Կոստանդին Ծիրանածին կայսեր հետ։ 922 թվականին խալիֆը Աշոտ Բ-ին թագ ուղարկեց և ճանաչեց նրան Հայաստանի շահնշահ, այսինքն՝ արքայից արքա։
Բագրատունիների գերագահությունն ընդունեցին ոչ միայն արաբ ամիրաները, այլև կենտրոնախույս հայ իշխանները, այդ թվում` Գագիկ Արծրունին, ով բավարարվեց Վասպուրականի թագավոր տիտղոսով։ Հայոց թագավորները, որ շարունակում էին կրել «Տիեզերակալ, թագավոր Հայոց և Վրաց» տիտղոսը, շարունակեցին պահպանել իրենց իշխանության ներքո այսրկովկասյան երկրները մինչև հայոց Գագիկ Ա թագավորի գահակալության վերջը:
2. 1826-28թթ. ռուս—պարսկականպատերազմը: Թուրքմենչայիպայմանագիրը
3. Հայաստանիերրորդհանրապետությանմիջազգայինդրությունը
Թերթիկ 18.
1. ԲագրատունյացՀայաստանիվերելքը 10-րդդարիերկրորդկեսինև 11-րդդարիսկզբին: Անին՝մայրաքաղաք.
2. ՀայկականհարցըԲեռլինիվեհաժողովում
3. Հայաստանի 3-րդհանրապետությանկազմավորումըևամրապնդումը
1991թ. սեպտեմբերի 21-ին խորհրդարանը որոշեց հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրաքվեի արդյունքների հիման վրա 1991թ. սեպտեմբերի Հայաստանը հռչակվեց անկախ պետություն։ Այսպիսով՝ իրականացավ անկախություն ձեռք բերելու հայ ժողովրդի երազանքը։
1991թ. հոկտեմբերի 16-ին Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեցին նախագահական համաժողովրդական ընտրություններ։ Ձայների ճնշող մեծամասնությամբ հանրապետության նախագահ ընտրվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, իսկ փոխնախագահ՝ Գագիկ Հարությունյանը։
Անկախության ուղին բռնած հանրապետությանը ու նրա նորընտիր ղեկավարությանը ծանր փորձություններ էին սպասում։ Հայաստանը փաստորեն կտրվել էր տնտեսական նախկին համակարգից։ 1991թ.
նոյեմբերին հերթական անգամ փակվեց Ադրբեջանից եկող գազամուղը։ Սկսվեց Հայաստանի էներգետիկ շրջափակումը, բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը‚ տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ:
1991թ. դեկտեմբերի 8-ին Մինսկի մոտակայքի Բելովեժսկ բնակավայրում երեք սլավոնական հանրապետությունների` Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Բելառուսի ղեկավարները ստորագրեցին ԽՍՀՄ-ի գոյությունը դադարեցնելու համաձայնագիր:
1991թ. դեկտեմբերի 21-ին Ղազախստանի մայրաքաղաք Ալմա-Աթայում 11 ինքնիշխան պետություններ բացի Վրաստանից և մերձբալթյաներեք հանրապետություններից, ստորագրեցին համաձայնագիր ԱՊՀ ստեղծման մասին։ Դրանով իրականացան ԽՍՀՄ-ի փլուզումը և հանրապետությունների անկախությունը։ Այսպիսով, ազգային ժողովրդավարական շարժումով ոտքի կանգնած հայ ժողովուրդը հռչակեց իր անկախ պետականությունը։
Թերթիկ 19.
1. Հայկականմշակույթը 10-14-րդդարերում. Կրթականհամակարգը: Պատմագրությունը
Հայաստանը հարուստ և հին մշակույթ ունի: Առաջին տեղում է` գորգագործություն ու կարպետագործությունը: Միջին դարեչում հայ առեվտրակները տաչբեր երկրներ են առտահանել բազմատեսակ կարպետներ եվ գորգեր: 13-րդ դարի իտալացի ճանապարհորդ Մարկո Պոլոն եղել է հայաստսնում: Իր րղեգրություներում խոսելով հայերի մասին` նշանավոր ճանապարհորդը գրում . «Նրանք հյուսում են աշխարհի ամենագեղեցիկ գորգերը»: Գորգերի ներկերը ամբողջը բնական էրօրինակ` որդան կարմիրը, որը կոչվել է «արքայական ծիրանի» անվամբ, քանի որ դրանով էին ներկում արքայական հանդերձները
2. ԶինվածպայքարըԱրցախումևՍյունիքում
Արցախում
Արցախի ուժերը 1724 թվականին թուրքական զորքերի դեմ գործելու մասին համաձայնագիր կնքեցին գանձակի մահմեդականների հետ։ Հուսադրող էր ազգային գործիչ Իվան Կարապետի ժամանումը Ռւոսաստանից պայքարին օժանդակելու խոստումներով։ 1725թ․ թորք․ 3 զզորամասեր ներխուժեցին Վարանդա գավառ։ Կորուստներից խոսափելու համար մելիքները դիմեցին հնարամտության և շուրջ 6000 թուրք զինվորների տեղավորելով հայակական գյուղերում հայ ինքնապաշտամանակն ուժերը գիշերային հանկարծակի գրոհով ոչնչացրեցին նրանց՝ ինչը բարձրացրեց հայերի ինքնավսահությունը և մարտունակությունը։ Անհաջող էր նաև արցախի դեմ թուրքական հարցակումը 1726 թ․ շուշին գրավելու փորձերը հաջողույթյուն չունեցան։ Մարտերը տևեցին 8 օր, 800 զոհ տալով թուրքերը նահանջեցին։ 1728 թ․ մահացավ գանձասարիի կաթողիկով Եսայի – Հասան Ջալալյան
Արցախի զինված պայքարը ոգեշնչող դեր ունեցավ հետագա սերունդների հաամար ՝ հավատ ներշնչելով սեփական ուժերի նկատմամբ։
Կարճ ժամանակում թե սյունիքում, և՛ թե արցախում վերականգնվեց հայաստանի ինքնիշխանությունը։
Սյունիքում
1677 թվականին կաթողիկոս Հակոբ Դ Ջուղայեցին Էջմիածնում գումարում է գաղտնի ժողով, որին մասնակցում էին հոգևոր ու աշխարհիկ 12 գործիչներ, այդ թվում՝ Սյունիքի ու Արցախի մելիքներից ոմանք[3]։ Եվրոպական պետությունների օգնությանը դիմելու նպատակով կազմված պատվիրակությունը 1678 թվականի վերջերին Հակոբ Ջուղայեցու գլխավորությամբ հասնում է Կոստանդնուպոլիս։ Այդտեղ երկու տարի անց հիվանդությունից մահանում է Հակոբ Ջուղայեցին։ Պատվիրակության հետ մեկնած Իսրայել Օրին, ճանապարհվում է Իտալիա, ապա Ֆրանսիա, որտեղ անցնում է զինվորական ծառայության։ Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանիա, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Օրին տեղի իշխան Հովհան Վիլհելմի հետ քննարկում է Հայաստանի ազատագրության հարցը, որից հետո այցելում է Հայաստան՝ տեղում իրավիճակին ծանոթանալու և բանակցություններ վարելու համար[4]։
3. Հայ ժողովուրդը Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին
Թերթիկ 20.
1. Հայոց թագավորության հռչակումը Կիլիկիայում: Լևոն 1-ին Մեծագործ.
Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Փոքր Ասիայի հարավ-արևելքում ՝ Կիլիկիայում, առաջացավ հայկական նոր պետականություն։ Կիլիկիան հարավից սահմանակից էր Միջերկրական ծովին, հյուսիսում նրա սահմանները հասնում էին մինչև Տավրոսի լեռները։ Վաղ ժամանակներից սկսած ՝ հայերը բնակություն են հաստատել Կիլիկիայում։ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին հայերը մեծամասնություն էին կազմում Կիլիկիայում, ուր ապրում էին նաև հույները, ասորիները և արաբները։ Հայկական պետական կազմավորումներից ամենակենսունակը եղավ Ռուբինյան իշխանությունը։ Իշխանապետության հիմնադիր-իշխանը Ռուբեն Ա-ն է: Նրա անունով իշխանապետությունը կոչվում է Ռուբինյանների: Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից մի քանի տասնամյակ անց Բագրատունի վերջին թագակիր Գագիկ Բ-ի թիկնապահ Ռուբեն իշխանը հայոց նոր պետականություն ստեղծեց Կիլիկիայում: Տեղի հայերի աջակցությամբ տիրանալով Լեռնային Կիլիկիայի Բարձրբերդ, Կոպիտառ ու Կոռոմոզոլ (Կոլիմոզոլ) բերդերին՝ նա 1080 թ-ին թոթափեց Բյուզանդիայի գերիշխանությունը և հիմնեց անկախ ու ընդարձակ իշխանություն: Ռուբենի ավագ որդի Կոստանդին Ա-ն սելջուկյան թյուրքերից և բյուզանդացիներից ազատագրեց մի շարք հայաբնակ գավառներ, քաղաքներ ու բերդեր: 1098 թ-ին գրավեց ռազմավարական կարևոր նշանակության Վահկա բերդը և դարձրեց իշխանանիստ կենտրոն: Լեռնային Կիլիկիայում ձևավորված Ռուբինյան պետության հետագա գոյատևման համար կարևոր էր Դաշտային Կիլիկիայի գրավումը։ Անհրաժեշտ էր ձեռք բերել գյուղատնտեսության համար կարևոր կենսական տարածքներ և առևտրական ճանապարհների վրա ընկած քաղաքներ, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերի նավահանգիստները։ Այդ խնդիրը լուծելու համար Ռուբինյանները պայքարի մեջ մտան Բյուզանդիայի, խաչակիրների և սելջուկների դեմ։ Կոնստադինին հաջորդեց նրա որդի ՝ Թորոս Ա-ն։ Նա Կիլիկյան Հայաստանի սահմանները ընդարձակեց դեպի հարավ, 1104թ. գրավեց Սիսը և Անավարզա քաղաքները ՝ դարձնելով վերջինիս մայրաքաղաք։
2. 1828-29թթ. ռուս—թուրքականպատերազմը: Ադրիանապոլսիպայմանագիրը
3. Հայաստանիերրորդհանրապետության անկախությանգործընթացը
1990 թ. օգոստոսի 23-ինԳերագույնխորհուրդըընդունեցՀռչակագիրՀայաստանիանկախությանմասին:
1991 թ. սեպտեմբերի 21-ին կայացած հանրաքվեի մասնակիցների բացարձակ մեծամասնությունը արտահայտվեց անկախության օգտին: Սեպտեմբերի 23-ին Գերագույն խորհուրդը Հայաստանի Հանրապետությունը հռչակեց անկախ պետություն:
1991 թ. դեկտեմբերի 21-ին Խորհրդային տարածքում դադարեց ԽՍՀՄ-ի գոյությունը: 1995 թ. հուլիսի 5-ի հանրաքվեով ընդունվեց երկրի հիմնական օրենքը` Սահմանադրությունը, հաստատվեց բազմակուսակցական համակարգ: Օրենքներ ընդունվեցին պետական խորհրդանիշների և օրհներգի մասին: 1992 թ. Մարտի 3-ից Հայաստանը դարձավ Միավորված Ազգերի կազմակերպության (ՄԱԿ), իսկ 2001 թ. հունվարից՝ Եվրախորհրդի անդամ:
РУССКИЙ ЯЗЫКУпражнения /26 апреля — 30 апреля/
- Найдите в предложениях подлежащее и подчеркните его.
По преданию, в день Святой Троицы Пётр I, осматривая Заячий остров, срезал две полосы дёрна, положил их крестообразно и сказал: «Здесь быть городу». В это время в небе появился орёл и стал парить над императором, что сочли добрым знаком. И город был основан. Он стал символом величия и мощи Государства Российского.
Минуло почти три века. А Северная Пальмира продолжает по корять нас своей сдержанной загадочной красотой. Любить этот город – значит постоянно постигать его тайну.
2. Прочитайте, определите границы предложений. Подчеркните в предложениях сказуемое. Озаглавьте текст и перескажите его.
Этого нахального воробья я заприметил давно я даже придумал ему имя и фамилию – Афонька Вредный этот Афонька никогда не ел в общей компании он таскал чужие куски воробей хватал у кого-нибудь из- под носа самый большой кусок и летел с ним на край крыши иногда в клюв Афоньке попадался огромный тяжёлый кусок добыча оттягивала его голову книзу тогда он летел, перевернувшись в воздухе хвостом Афонька со страшной
силой махал крыльями этот шум доносился ко мне в комнату сквозь стекло.
3. Подчеркните главные члены предложения.
- Воробей лежал на моей ладони. 2. На пригорке играли лисята. 3. За рекой поднялась большая тёмная туча. 4. Ветер гнул макушки деревьев. 5. На землю упали тяжёлые капли дождя. 6. Вскоре хлынул тёплый
летний дождь. 7. Небо прояснилось. 8. Снова вернулось ласковое лето. 9.Мы с нетерпением ждали весны. 10. Листья падают с клёнов.
Главные члены предложения – это подлежащее и сказуемое.
Подлежащее отвечает на вопросы именительного падежа: кто? или
что?
Сказуемое – это главный член предложения, который отвечает на вопросы что делает предмет? что с ним происходит? что он такое? кто он такой? и др. Сказуемое чаще всего выражается глаголом. Облака (что?) потухли (что сделали?). Воробей (кто?) пощипывал (что делал?) кусочек хлеба.
Դեպի Արմաղան
Երեկ մենք փոքրիկ խմբով մեկնեցինք դեպի Արմաան լեռը, որի բարձրոթյունն էր 2829 մետր։Մեկնեցինք առավոտյան, երբ հասանք մի փոքր նախաճաշեցինք։Բարձրանալ իմ համար մի փոքր դժվար էր։Ճնապարհը մեզ կարճ էր թվում, բայց մենք բարձրացանք մոտ 1 ժամ 30 րոպեում։Արմաղանը շատ գեղեցիկ էր։Գագաթին է գտնվում 50 մ տրամագծով և 1,5 մ խորությամբ փոքր լիճ։ Լեռնագագաթը Գեղամա լեռնաշղթայում է, Վերին Գետաշեն համայնքի տարածքում, Մարտունուց 20 կմ հեռավորության վրա։ Գագաթային մասում ունի հրաբխային խառնարան, որն ունի 400 մ տրամագիծ և 50 մ խորություն, որը մասամբ լցված է ջրով։ Փոքրիկ լճակը շրջապատված է ալպիական բուսածածկով։ 2009 թվականին լեռնագագաթին՝ հին մատուռի տեղում, կառուցվել է սրբատաշ, բազալտե, գմբեթավոր եկեղեցի։ Ըստ ավանդույթի՝ երբեմն երկնային փերիներն իջնում են լճից ջուր խմելու, և որպեսզի մնան մարդկանց անտեսանելի, այդ պահին լեռնագագաթն ամբողջությամբ մառախուղով է պատվում։
Վիկտորիա Շատվերյանի բլոգ 