Թերթիկ 1.
1.Հայկական լեռնաշխարհը
Աշխարհի յուրաքանչյուր ժողովուրդ ունի իր հայրենիքը դա այն տարածքն է, որտեղ նա դարեր ապրում է կերտում է իր պատմությունը և մշակույթը։Հայաստանի լեռնաշխարհն ունի գերազանցապես լեռնային տեղանք, տարածքը հարևան երկրների համեմատ բարձրդիր է։Անվանում են Հայկակա բարձրավանդակ, լեռնային երկիր, լեռնային կղզի։Օտարները Հայաստանը անվանում են ՈՒրարտու, Արմենիա, վրացիները՝ Սոմխեթի։Սահմանները՝ Հարավ՝ Հայկական Տավրոս, Հյուսիս Արևմուտք՝ Պոնտոսի լշ, Հյուսիս՝ Կուր գետ, Արևելք՝ Կասպից ծով,ՈՒրումիա լիճ, Արևմուտք՝ Փոքրասիական սարահարթը։Լեռնասհխարհի կենտրոնը անվանանում են միջնաշխարհ։Ամենաբարձր կետը Արարատն է <Մասիս>՝ 5165մ, Սիս՝ 3925մ։ ՀՀ Ամենաբարձր կետը Արագածն է 4096մ։Գրիգոր Լուսավորիչի կանթեղն ըստ ավանդության այնտեղ է գտնվում։Հայկական լեռնաշխրհի բոլոր լեռները հրաբխային հանգած են, միայն Թոնդրակն է համարվում ակտիվ։Հայաստանը համարվում է ակտիվ երկրաշարժային գոտի։Կան երեք մեծ լճեր՝ Վանա,Սևանա,ՈՒրումիա։Վանա լիճը հայտնի է իր Ախթամար կղզով և Սբ Խաչ եկեղեցով։Ամենամեծ լիճը ՈՒրումիան է, չունի բուսական աշխարհ քանի որ աղի լիճ է։Հայտնի է նաև Չլդր և Փարվանա լճերը։Գետերը Տիգրիս,,Եփրատ,Արաքս,Ճորոխ,Ախուրյան, Հրազդան,Որոտան-թափվում են Սև,Կասպից ծով,Պարսից ծոց։Արաքսը ամբողջությամբ հոսում է Հայաստանի տրածքով՝ հայնի է » որ Տրդատ երրորդ արքան և ամբողջ ազգը քրիստոնեության ընդումից հետո մկրտվել են Արաքս գետում։Դաշտեր՝ Մշո,Ալաշկերտի,Կարնո,Շիրակի,Արարատյան։Բնակլիմայական պայմանները բազմազան են,աճում են բազմաթիվ մրգեր։Հայաստանում կան շատ օգտակար հանածոներ՝ պղինձ,երկաթ,մոլիբդեն,ոսկի,աղ,հանքարեր։Հաաստանի ամենամեծ հարստությունը դա խմելու ջուրն է։
2. Ավատատիրության հաստատումը և Քրիստոնեության ընդունումը
Հայաստանում ավատատիրության հաստատել են հասարակական գործընթացի ժամանակ Մեծ Հայքի թագավորությունում (4-5-րդ դարեր)։ Այդ անցումային դարաշրջանում նման գործընթաց տեղի էր ունենում նաև հարևան երկու աշխարհակալ տերություններում՝ Հռոմեական կայսրությունում և Սասանյան Պարսկաստանում
Աշխարհում առաջինը քրիստոնեությունը ընդունել է հայաստանը (301թ): Քրիստոնեությունը քարոզել են հիսուսի աշակերտներից Սուրբ Բաղդուղիմեոսը և Սուրբ Թադեոսը: Երբ հայերը հեթանոսներ էին պաշտում էին տարբեր աստվածների իսկ երբ ընդունեցին քրիստոնեությունը նրանք պաշտեցին մեկ ամենակարող աստծուն Հիսուսին:
3. Հայ ազատագրական պայքարի վերելքը: ԻսրայելՕրի
Հակոբ Ջուղայեցին 1980 թվականին մահանում է, և պատվիրակությունը Կոստանդնուպոլիսից ձեռնունայն վերադառնում է Հայաստան։ Սակայն պատվիրակներից Իսրայել Օրին հայ վաճառականների հետ ուղևորվում է Վենետիկ, ապա՝ Ֆրանսիա։ Այնտեղ մտնելով զինվորական ծառայության՝ ստանում է սպայի աստիճան։ Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանական ազգի սրբազան հռոմեական կայսրություն, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Նա ծառայություն է անցնում կայսրընտիր իշխան Հովհան Վիլհելմի մոտ:
Թերթիկ 2.
1. Պետական կառավարման համակարգը հայ Արշակունիների թագավորության շրջանում
Հայ Արշակունիների թագավորության շրջանում՝ 65-428 թթ., պետական կարգը շարունակում էր մնալ միապետական: Պատերազմ հայտարարելու, հաշտություն կնքելու, արտաքին գործերը վարելու գերագույն իրավունքը պատկանում էր թագավորին: Երկրի կառավարման և պաշտպանության գործում կարևոր նշանակություն ունեին պետական վարչությունները՝ գարծակալությունները: Արքունի գործակալությունների ղեկավարների՝ գործակալների (հազարապետ, սպարապետ, մարդպետ, մաղխազ, Մեծ դատավոր, ասպետություն) միջոցով թագավորը կառավարում էր երկիրը: Հազարապետը ղեկավարում էր տնտեսական-հարկային գործը: Սպարապետը զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն էր: Հայոց կանոնավոր բանակի թվակազմը 100-120 000 էր, որ կազմված էր հեելազորից և հետևակից: Հայոց թագավորի և նախարարների պահած հեծելագործները միասին կազմում էր հայոց այրուձին: Թագավորական ոստանը պաշտպանում էին սպարապետի, մաղխազի և մարդպետի գլխավորած հատուկ հեծյալ ջոկատները, որոնք հայնտի էին ոստան այրուձի անունով: Թագավորի անձի պաշտպանությունն ապահովում էր ընտրյալ նետաձիգներից բաղկացած այրուձին՝ մաղխազի հրամանատարությամբ: Ըստ իրենց զորքերի քանակի՝ նախարարները համարվում էին բյուրավորներ, հազարավորներ, հարյուրավորներ և այլն: Մարդպետը հսկում էր արքունի կալվածքները և գանձարանը: Հնում Մեծ դատավորի պաշտոնը կատարում էր արմապետը հետո՝ հայող կաթողիկոսը:Հայ Արշակունիների թագավորության շրջանում՝ 65-428 թթ., պետական կարգը շարունակում էր մնալ միապետական: Պատերազմ հայտարարելու, հաշտություն կնքելու, արտաքին գործերը վարելու գերագույն իրավունքը պատկանում էր թագավորին: Երկրի կառավարման և պաշտպանության գործում կարևոր նշանակություն ունեին պետական վարչությունները՝ գարծակալությունները: Արքունի գործակալությունների ղեկավարների՝ գործակալների (հազարապետ, սպարապետ, մարդպետ, մաղխազ, Մեծ դատավոր, ասպետություն) միջոցով թագավորը կառավարում էր երկիրը: Հազարապետը ղեկավարում էր տնտեսական-հարկային գործը: Սպարապետը զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարն էր: Հայոց կանոնավոր բանակի թվակազմը 100-120 000 էր, որ կազմված էր հեելազորից և հետևակից: Հայոց թագավորի և նախարարների պահած հեծելագործները միասին կազմում էր հայոց այրուձին: Թագավորական ոստանը պաշտպանում էին սպարապետի, մաղխազի և մարդպետի գլխավորած հատուկ հեծյալ ջոկատները, որոնք հայնտի էին ոստան այրուձի անունով: Թագավորի անձի պաշտպանությունն ապահովում էր ընտրյալ նետաձիգներից բաղկացած այրուձին՝ մաղխազի հրամանատարությամբ: Ըստ իրենց զորքերի քանակի՝ նախարարները համարվում էին բյուրավորներ, հազարավորներ, հարյուրավորներ և այլն: Մարդպետը հսկում էր արքունի կալվածքները և գանձարանը: Հնում Մեծ դատավորի պաշտոնը կատարում էր արմապետը հետո՝ հայող կաթողիկոսը:
2. Զինված պայքարը Արցախում և Սյունիքում
Արցախում
Արցախի ուժերը 1724 թվականին թուրքական զորքերի դեմ գործելու մասին համաձայնագիր կնքեցին գանձակի մահմեդականների հետ։ Հուսադրող էր ազգային գործիչ Իվան Կարապետի ժամանումը Ռւոսաստանից պայքարին օժանդակելու խոստումներով։ 1725թ․ թորք․ 3 զզորամասեր ներխուժեցին Վարանդա գավառ։ Կորուստներից խոսափելու համար մելիքները դիմեցին հնարամտության և շուրջ 6000 թուրք զինվորների տեղավորելով հայակական գյուղերում հայ ինքնապաշտամանակն ուժերը գիշերային հանկարծակի գրոհով ոչնչացրեցին նրանց՝ ինչը բարձրացրեց հայերի ինքնավսահությունը և մարտունակությունը։ Անհաջող էր նաև արցախի դեմ թուրքական հարցակումը 1726 թ․ շուշին գրավելու փորձերը հաջողույթյուն չունեցան։ Մարտերը տևեցին 8 օր, 800 զոհ տալով թուրքերը նահանջեցին։ 1728 թ․ մահացավ գանձասարիի կաթողիկով Եսայի – Հասան Ջալալյան
Արցախի զինված պայքարը ոգեշնչող դեր ունեցավ հետագա սերունդների հաամար ՝ հավատ ներշնչելով սեփական ուժերի նկատմամբ։
Կարճ ժամանակում թե սյունիքում, և՛ թե արցախում վերականգնվեց հայաստանի ինքնիշխանությունը։
Սյունիքում
1677 թվականին կաթողիկոս Հակոբ Դ Ջուղայեցին Էջմիածնում գումարում է գաղտնի ժողով, որին մասնակցում էին հոգևոր ու աշխարհիկ 12 գործիչներ, այդ թվում՝ Սյունիքի ու Արցախի մելիքներից ոմանք։ Եվրոպական պետությունների օգնությանը դիմելու նպատակով կազմված պատվիրակությունը 1678 թվականի վերջերին Հակոբ Ջուղայեցու գլխավորությամբ հասնում է Կոստանդնուպոլիս։ Այդտեղ երկու տարի անց հիվանդությունից մահանում է Հակոբ Ջուղայեցին։ Պատվիրակության հետ մեկնած Իսրայել Օրին, ճանապարհվում է Իտալիա, ապա Ֆրանսիա, որտեղ անցնում է զինվորական ծառայության։ Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանիա, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Օրին տեղի իշխան Հովհան Վիլհելմի հետ քննարկում է Հայաստանի ազատագրության հարցը, որից հետո այցելում է Հայաստան՝ տեղում իրավիճակին ծանոթանալու և բանակցություններ վարելու համար։
3․ ՀՀ հռչակումը: Բաթումի պայմանագիրը
Բաթումի պայմանագիր․ 1918, այսպես կոչված հաշտության և բարեկամության պայմանագիր Օսմանյան կայսերական կառավարության և Հայաստանի Հանրապետության միջև, կնքվել է հունիսի 4-ին Բաթումում։ ։ Պայմանագրով Հայաստանի տարածքը կազմում էր 12 հազար քառակուսի կիլոմետր, պետք է վերանային ֆիդայական բոլոր ջոկատները, նաև Անդրանիկինը։ Թուրքիային էր անցնում երկաթուղին։ Ճանաչվում էր Հայաստանի Հանրապետությունը։ Հայաստանին էր մնում Սևանը, Երևանը, Էջմիածինը։ Հայաստանը իրավունք չուներ հարաբերություններ հաստատել Անտանտի երկրների հետ։ Գեներալ Անդրանիկը հունիս – հուլիս ամիսներին պաշտպանում էր Նախիջևանը։ Հուլիսի 17-ին այն հայտարարեց Խորհրդային Ռուսաստանի մաս, աշխատելով այն պահել որպես Բրեստի պայմանագրով Թուրքիային ոչ ենթակա տարածք և ավելի ծանր Բաթումի պայմանագրից դուրս գտնվող հողամաս։Էնվեր փաշան Բաթումում, 1918։
Թերթիկ 3.
1. Հայկազուն Երվանդականների թագավորությունը Ք. ա. 7-6-րդ դարերում. Պարույր Նահապետը՝ հայոցթագավոր: Երվանդ 1-ին Սակավակյաց: Տիգրան 1-ինԵրվանդյան
Ք․ ա․ 6-րդ դարի վերջին Վանի թագավորությունը խիստ թուլացավ։ Վանի թագավորության փլատակների վրա հանդես եկան մի շարք իշխանություններ, որոնց սկսեց առանձնանալ Պարույրի իշխանությունը։ Ք․ ա․ Նինվեի վրա իր զորաբանակով մարա-բաբելոնյան զորքերի արշավանքին մասնակցելու համար Պարույրը թագ է ստանում մարական թագավոր Կիաքսարից: Ք. ա. Հայոց Պարույր թագավորն օգնական զորքեր է ուղարկում Ասորեստանի դեմ պատրաստվող մարական արշավանքին մասնակցելու: Ասորեստանը կործանվեց Ք. ա. 605թ.: Ք. ա. 585թ Հալիս գետի մոտ ճակատամարտ տվեցին Լյուդիական թագավորության բանակներին: Այն ավարտվեց արևի խավարման պատճառով ինչը համարեցին Աստվածային նշատ։ Պարույր Նահապետից հետո գահ է բարձրանում Երվանը I-ը, որին պատմահայրն անվանում էր ասկավակյաց։ Նրա անունով է այս թագավությունն անվանվում Երվանդական։ Արմավիրը դառնում է Երվանդունիների թագավորանիստը։ Մարական թագավորության ուժեղացման ծրջանում Երվանդ Սարկավակյաց թագավորը փորձեց ազատվել մարական ազդեցությունից և սկսեց ամրացնել սահմանները։ Մարաց աժդահակ թագավորը Հայաստան ուղարկեց իր զորավար Կյուրոս Մեծին, ով կարողացավ ձերբակալել Հայոց թագավորի ընտանիքը։Սակայն թագաժառանգ Տիգրանի օգնությամբ կնքվեց պայմանագիր։ Հակամարտական պայքարում Կյուրոսին Մեծապես օգնեց հայոց նոր գահակալը Տիգրան Երվանդականը։
2. Հայկական մշակույթը 5-9-րդ դարերում. Մ. Մաշտոցը և Հայոց գրերի գյուտը: Ոսկեդարյան գրականություն
Մեր ժողավրդի անցած պատմական ուղու մի շատ կարևոր հատվածն է 5-րդ դարը որն անվանում են Վոսկե դար: Հենց այս դսրում տեղի ունեցան հայոց ոատմության մեջ վիթխարի նհանակություն ունեցող դեպքեր: Առաջին հերթին հայոց գրերի գյուտն էր: Հայոց այբուբենը ստեղծել է Մ. Մաշտոցը և Սահակ պարթև իրենց աշակերտների հետ միասին, իսկ նրանց գլխավոր հովանավորն էր արքա Վռամ Շապուհը: Վռամ Շապուհը լսել էր որ միջագետքում կա Դանիել անունով մի եպիսկոպոս որի մոտ կան տառեր, բայց արքային այդքանել դուր չիգալիս այդ տառերը: «Եթե տանը հույս չկա ապա պետք է փնտրել դրսում»ասում է մեսրոպը և ճանփա ընկնում, իսկ կաթողիկոսն ու արքան ճանապարհում են նրան:
Երբ որ ստեղծվեցին տառերը սկսվեց թարգմանչաց շարժումը: Հայերենով թարգմանվեց առաջինը աստվածաշունչ գիրքը նրանք չհասցրեցին ամբողջուտյամբ թարգմանել և չթարգմանված մասը կոչեցին «Ձեռագրերի թագուհի»: Աստվածաշունչը թարգմանվեց 1666-ից 1668 թթ.
3. Խորհրդային Հայաստանի տարածքայինհիմնախնդիրները: Մոսկվայի և Կարսիպայմանագրերը:
Հայաստանի տարածքային պահանջները։
Հայ Բոլրշևիկները անտարբեր չէին ազգային սահմանների ու տարածքների արդարացի լուծման հարցում։
Անդրկովկասի երեք խորհրդային հանրապետությեւնների վեճերը լուծելու համար գործում էր համապատասխան հանձնաժողով՝Կիրովի և երեք հանրապետությունների մասնակցությամբ։
Տարածքային տարաձայնությունների լոիծումն ու կարգավորումը կենտրոնացավ Անդրկովկադի կուսակցական ղեկավար մարմ ՌԿԿ կովկասյան բյուրոյում։
Ալ․ Բեկզադյանը առաջարկեց Հայաստանին միացնել Լեռնային Ղարաբաղը, սակայն Վաստանը և Ադրբեջանը դեմ էին, համաձայնություն չկայացավ նաև վրաց-ադրբեջանական վիճելի հարցում և հարցը տեղափոխվեց ՌԿԿ Կովկասյան բյուրո։
Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերը։
Ռուսաստանը ստանձնել էր Հայ-թւորքական հարաբերությունների կարգավորումը։Թուրքիան ամեն կերպ փորձում էր Ռուսաստանին ստիել իր օգտին գործել, ստանձնելով անցնել Անտանտի կողմը։Եվ Ռուսաստանը հժհայկական հողերը նվիրաբերեց Թուրքիաին իր հետ հարաբերությունները չփչացնելու համար։Ինչպես ասել էին լենինը և հետագայում Ստալինը կարսը և մյուս տարածքների համար չարժի կռվել Թուրքիայի հետ։
1921թ․ մարտին Մոսկվայի բանակցությունները ավարտվեցին եղբայրության պայմանագրի ստորագրումով, որով Թուրքիային նվիրաբերվեցին Կարսի և Սուրմալուի հայկական գավառները,վրացական Բաթումի փոխանակությամբ, որը անցավ վրաստանում։
Իսկ Նախիջևանի մարզը անցավ Ադրբեջանի խնամակալության տակ։
Այսպիսով Մոսկվայի պայմանագրով Հայաստանը մնաց 29000քառակուսի կիլոմետր, այն դեպքում, որ մինջև թուրք-հայկական պատերազմը նրա տարածքը 60000քառակուսի կիլոմետր էր։
1921թ․ սեպտեմբերի վեցին տեղի ունեցան կարսի բանակցությունները որին արդեն մասնակցեցին Հայաստանը, Վրաստանը և Ադրբեջանը։ Հայերը փորձեցին հետ վերադարձնել՝Անին, Նախիջևանի հովանավորությունը։
Հայկական կողմի պահանջները չքննարկվեցին։
Փաստորեն Հայաստանին պարտավորեցրեցին
ընդունել ողերի կորուստը։
Թերթիկ 4.
1. Մեծ Հայքի Արտաշեսյան թագավորությունը՝Արտաշես 1-ին
Արտաշես 1-ը Արըաշեսյան արքայատոհմի հիմնադիրն է: Ք. Ա189թ դառնալով հայոց թագավոր` նա հաջորդաբար Մեծ Հայքի սահմաների մեջ վերամիավորեց իրենցից առաջ բռնությամբ անջատված հայկական հողերը: Նաեվ ստեղծեց հզոր բանակ: Նա շատ հզոր գործեր կատարեց: Ամեմից առաջ նա շենացրեց ու բազմամարդ դարձրեց երկիրը իր գրաված երկրներից տարբեր ազգությումերի մարդկանց բերեց և վերաբնակեցրեց դաշտերում ու հովիտներում: Նրա օրոք հայոց աշխարհում, ըստ Մ. Խորենացու «անմշակ հող չմնաց »
2. Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը 5-րդդարում՝: Վարդանանց պատերազմը
387-ին Հայաստանը առաջին անգամ բաժանվում է երկու մասի` Արևմտյան Հայաստանը տրվում է Հռոմին իսկ Արևելյան Հայաստանը՝ Պարսկաստանին: Պարսիկները 450-ական թ–ին որոշում են կրոնափոխ անել հայերին և ստիպել ընդունել իրենց կրոնը՝ զրադաշտականությունը կամ կրակապաշտությունը:Պարսից թագավոր Հազկերտ 2-ը նամակ է ուղարկում հայ իշխաններին և առաջարկում կրոնափոխ լինել: Արտաշատում հրավիրվում է ժողով սպարապետ Վարդան Մամիկոնյանի, Մարզպան Վասակ Սյունու և կաթողիկոս Հովսեփ Վայոցձորցու գլխավորությամբ:Նրանք որոշում են մերժել Հազկերտի առաջարկը ինչից հետո Հազկերտը նրանց կանչում է Պարսկաստանի մայրաքաղաք Տիզբոն և պահանջում կրոնափոխ լինել հակառակ դեպքում սպառնալով սպանել:Հայ իշխանները Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ կեղծ ընդունում են պարսից կրոնը,որպեսզի վերադառնան Հայաստան և ղեկավարեն պայքարը: Նրանք վերադառնում են և պատրաստվում պայքարին: 451թ-ին Ավարայրի դաշտում տեղի է ունենում ճակատամարտ,որտեղ, ինչպես Եղիշե պատմիչն էր գրում, քաջերը քաջերի դեմ դուրս գալով երկու կողմն էլ պարտություն կրեց։ Ավարայրի ճակատամարտից հետո պարսիկները ժամանակավորապես հրաժարվում են հայերին կրոնափոխ անելուց:
3. 1828-29թթ. ռուս-թուրքական պատերազմը: Ադրիանապոլսի պայմանագիրը
Ռուս-թուրքական պատերազմը սկսվել և ընթացել է Բալկանյան և Կովկասյան ռազմաճակատներում: 1827թ.-ի հոկտեմբերի 8-ին Մահմուդ II սուլթանը չեղյալ է հայտարարել Ռուսաստանի հետ կնքված պայմանագրերը և պատերազմի կոչ արել Ռուսաստանի դեմ: 1828թ.-ի ապրիլի 14-ին Ռուսաստանը պատերազմ է հայտարարել Թուրքիայի դեմ: Կովկասյան ճակատում գեներալ Իվան Պասկևիչի 25 հազարանոց բանակի խնդիրը Կարսի և Ախալցխայի փաշայությունները գրավելն էր: Ռուսական զորքերը գրավել են նաև Սուխումն ու Փոթին: Հունիսի 14-ին Պասկևիչի կորպուսը, անցնելով Ախուրյանը, գրոհել է Կարսի բերդը և գրավել այն, այնուհետև՝ Ախալքալաքը, Բայազետը, Ալաշկերտը, Ախալցխան: Ռուսական զորքերը հետ են մղել թուրքերի հակահարձակումները և Սողանլուղի ճակատամարտում ջախջախել նրանց: 1829թ.-ի հունիսի 27-ին գրավել են Էրզրումը, հուլիս-օգոստոսին՝ Օլթին, Քղին, Խնուսը, Մուշը, Դերջանը, Բաբերդը, Գյումուշխանեն և մոտեցել Տրապիզոնին:
Թերթիկ 5.
1. Հայաստանը՝ Աշխարհակալ տերություն: Տիգրան 2-րդՄեծ
Տիգրան Մեծի անունը հայտնի է յուրաքանչյուր հայի:
Մահացել էր հայոց արքան: Արքայազն Տիգրանը պատանդության մեջ էր Պարտևստանում, մյուս կողմից արևմուտքում հզորացել էր Հռոմեական հանրապետությունը: Ք. ա առաջին դարի սկզբներին հայաստանի համար շատ դժվարին իրավիճակ էր: Հռոմն ու Պարտևստանը դաշինք էին կնքել հայաստանը թուլացնելու դարձնելու իրենցից կախված թույլ երկիր:
Պարթևների մետ գտնվող Տիգրանը կարողացավ ազատվել և Ք. ա. 95 թ-ին վերադարձավ հայրենիք և գահ բարձրացավ: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Տիգրանը իր թագավորությանը միաձրեց Ծոփքը: Այնույետև 94 թ նա կնքեց Սև ծովի ափին գտնցող Պոնտոսի հզոր թագավերության հետ և ամրապնդեց իր դիրքերը
2. Հայկական հարցը Բեռլինի վեհաժողովում
3․ Հայ ժողովուրդը Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին
- ՏիգրանՄեծիտերությունը
Տգրան Մեծի անունը հայտնի է յուրաքանչյուր հայի:
Մահացել էր հայոց արքան: Արքայազն Տիգրանը պատանդության մեջ էր Պարտևստանում, մյուս կողմից արևմուտքում հզորացել էր Հռոմեական հանրապետությունը: Ք. ա առաջին դարի սկզբներին հայաստանի համար շատ դժվարին իրավիճակ էր: Հռոմն ու Պարտևստանը դաշինք էին կնքել հայաստանը թուլացնելու դարձնելու իրենցից կախված թույլ երկիր:
Պարթևների մետ գտնվող Տիգրանը կարողացավ ազատվել և Ք. ա. 95 թ-ին վերադարձավ հայրենիք և գահ բարձրացավ: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Տիգրանը իր թագավորությանը միաձրեց Ծոփքը: Այնույետև 94 թ նա կնքեց Սև ծովի ափին գտնցող Պոնտոսի հզոր թագավերության հետ և ամրապնդեց իր դիրքերը:
2. ՀայաստանիԲագրատունյացթագավորությունը. Հայաստանիանկախությանվերականգնումը:Աշոտ 1-ին
7րդ դարի առաջին կեսին Արաբական ցեղերը միավորվեցին ու ստեղծեցին արաբակն խալիֆայությունը: Անկախ պետականության հաստատման համար պայքարը լիովին հասավ իր նպատակին միայն 9րդ դարի վերջերին, երբ արաբական խալիֆայությունը ճանաչեց Աշոտ բագրատունու թագավորական իշխանությունը, բայց այդ պայքարը հաջողությամբ չեր ավարտվի, եթե չլիներ բագրատունի իշխանների և հատկապես Աշոտ բագրատունու հմուտ կառավարումը: 855 թ-ին երիտասարդ Աշոտ բագրատունին դարձավ հայոց իշխան: Նա կարճ ժամանակում կարողացավ հասնել հայաստանից խալիֆայությունը տվող հարկերի նվազացմանը: Հայոց բանակի թիվը հասավ 40հազարի: Աշոտ 1ին բագրատունին դարձավ բագրատունյաց հայոց թագավորության և Բագրատունիների արքայատոհմի հիմնադիրը:
3.Հայաստանի 3-րդհանրապետությանկազմավորումըևամրապնդումը1991թ. սեպտեմբերի 21-ին խորհրդարանը որոշեց հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրաքվեի արդյունքների հիման վրա 1991թ. սեպտեմբերի Հայաստանը հռչակվեց անկախ պետություն։ Այսպիսով՝ իրականացավ անկախություն ձեռք բերելու հայ ժողովրդի երազանքը։
1991թ. հոկտեմբերի 16-ին Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեցին նախագահական համաժողովրդական ընտրություններ։ Ձայների ճնշող մեծամասնությամբ հանրապետության նախագահ ընտրվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, իսկ փոխնախագահ՝ Գագիկ Հարությունյանը։
Անկախության ուղին բռնած հանրապետությանը ու նրա նորընտիր ղեկավարությանը ծանր փորձություններ էին սպասում։ Հայաստանը փաստորեն կտրվել էր տնտեսական նախկին համակարգից։ 1991թ.
նոյեմբերին հերթական անգամ փակվեց Ադրբեջանից եկող գազամուղը։ Սկսվեց Հայաստանի էներգետիկ շրջափակումը, բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը‚ տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ:
1991թ. դեկտեմբերի 8-ին Մինսկի մոտակայքի Բելովեժսկ բնակավայրում երեք սլավոնական հանրապետությունների` Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Բելառուսի ղեկավարները ստորագրեցին ԽՍՀՄ-ի գոյությունը դադարեցնելու համաձայնագիր:
1991թ. դեկտեմբերի 21-ին Ղազախստանի մայրաքաղաք Ալմա-Աթայում 11 ինքնիշխան պետություններ բացի Վրաստանից և մերձբալթյաներեք հանրապետություններից, ստորագրեցին համաձայնագիր ԱՊՀ ստեղծման մասին։ Դրանով իրականացան ԽՍՀՄ-ի փլուզումը և հանրապետությունների անկախությունը։ Այսպիսով, ազգային ժողովրդավարական շարժումով ոտքի կանգնած հայ ժողովուրդը հռչակեց իր անկախ պետականությունը։
Թերթիկ 7.
1. Տիգրան Մեծի տերության անկումը. Հռոմեա—հայկական պատերազմը: Արտաշատի պայմանագիրը
Տգրան Մեծի անունը հայտնի է յուրաքանչյուր հայի:
Մահացել էր հայոց արքան: Արքայազն Տիգրանը պատանդության մեջ էր Պարտևստանում, մյուս կողմից արևմուտքում հզորացել էր Հռոմեական հանրապետությունը: Ք. ա առաջին դարի սկզբներին հայաստանի համար շատ դժվարին իրավիճակ էր: Հռոմն ու Պարտևստանը դաշինք էին կնքել հայաստանը թուլացնելու դարձնելու իրենցից կախված թույլ երկիր:
Պարթևների մոտ գտնվող Տիգրանը կարողացավ ազատվել և Ք. ա. 95 թ-ին վերադարձավ հայրենիք և գահ բարձրացավ: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Տիգրանը իր թագավորությանը միաձրեց Ծոփքը: Այնույետև 94 թ նա կնքեց Սև ծովի ափին գտնցող Պոնտոսի հզոր թագավերության հետ և ամրապնդեց իր դիրքերը:
2.Հայկականմշակույթը 10-14-րդդարերում. Կրթականհամակարգը: Պատմագրությունը
Հայաստանը հարուստ և հին մշակույթ ունի: Առաջին տեղում է` գորգագործություն ու կարպետագործությունը: Միջին դարերում հայ առեվտրակները տարբեր երկրներ են առտահանել բազմատեսակ կարպետներ եվ գորգեր: 13-րդ դարի իտալացի ճանապարհորդ Մարկո Պոլոն եղել է հայաստսնում: Իր րղեգրություներում խոսելով հայերի մասին` նշանավոր ճանապարհորդը գրում . «Նրանք հյուսում են աշխարհի ամենագեղեցիկ գորգերը»: Գորգերի ներկերը ամբողջը բնական էր օրինակ` որդան կարմիրը, որը կոչվել է «արքայական ծիրանի» անվամբ, քանի որ դրանով էին ներկում արքայական հանդերձները
3.Հայաստանիերրորդհանրապետության հասարակական—քաղաքականկյանքը
Թերթիկ 8.
1. ՄեծՀայքիթագավորություննԱրտավազդ 2-րդիօրոք.Կրասոսիարշավանքը: Անտոնիոսիարշավանքը
2.Բագրատունյաց Հայաստանիվերելքը 10-րդդարի երկրորդ կեսինև 11-րդ դարի սկզբին: Անին՝մայրաքաղաք
3.Հայոց մեծ եղեռնը
Ամենածանր հարվածը հայ ժողովուրդը ստացավ 1915-1916 թթ․։ Արևմտյան հայաստանում այդ ժամանակ Օսմանյան թուրքիայի իրկականության ցեղասպանության հետևանքում հայ ժողովուրդը զրկվեց իր հայրենիքի մեծագույն մասից։ Դա տեղի ունեցավ այն պատճառով, որ հայ ժողովուրդը չուներ իր սեփական պետությունը, բանակը։
Չնայած այդ մեծ կորսին՝ ժողովուրդը չի մոռացել իր բնօօրրանը ու պատմական հայրենիքը։ Խոսելով հայկական լեռնաշխարհի մասին՝ մենք օգտագործում ենք նաև պատմական հայաստան արտահայտությունը։
Թերթիկ 9.
1. ՄեծՀայքի Արշակունյաց թագավորությունը. Տրդատ 3-րդի գահակալությունը
2. ՀայոցթագավորությանհռչակումըԿիլիկիայում: Լևոն 1-ինՄեծագործ
Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Փոքր Ասիայի հարավ-արևելքում ՝ Կիլիկիայում, առաջացավ հայկական նոր պետականություն։ Կիլիկիան հարավից սահմանակից էր Միջերկրական ծովին, հյուսիսում նրա սահմանները հասնում էին մինչև Տավրոսի լեռները։ Վաղ ժամանակներից սկսած ՝ հայերը բնակություն են հաստատել Կիլիկիայում։ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին հայերը մեծամասնություն էին կազմում Կիլիկիայում, ուր ապրում էին նաև հույները, ասորիները և արաբները։ Հայկական պետական կազմավորումներից ամենակենսունակը եղավ Ռուբինյան իշխանությունը։ Իշխանապետության հիմնադիր-իշխանը Ռուբեն Ա-ն է: Նրա անունով իշխանապետությունը կոչվում է Ռուբինյանների: Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից մի քանի տասնամյակ անց Բագրատունի վերջին թագակիր Գագիկ Բ-ի թիկնապահ Ռուբեն իշխանը հայոց նոր պետականություն ստեղծեց Կիլիկիայում: Տեղի հայերի աջակցությամբ տիրանալով Լեռնային Կիլիկիայի Բարձրբերդ, Կոպիտառ ու Կոռոմոզոլ (Կոլիմոզոլ) բերդերին՝ նա 1080 թ-ին թոթափեց Բյուզանդիայի գերիշխանությունը և հիմնեց անկախ ու ընդարձակ իշխանություն: Ռուբենի ավագ որդի Կոստանդին Ա-ն սելջուկյան թյուրքերից և բյուզանդացիներից ազատագրեց մի շարք հայաբնակ գավառներ, քաղաքներ ու բերդեր: 1098 թ-ին գրավեց ռազմավարական կարևոր նշանակության Վահկա բերդը և դարձրեց իշխանանիստ կենտրոն: Լեռնային Կիլիկիայում ձևավորված Ռուբինյան պետության հետագա գոյատևման համար կարևոր էր Դաշտային Կիլիկիայի գրավումը։ Անհրաժեշտ էր ձեռք բերել գյուղատնտեսության համար կարևոր կենսական տարածքներ և առևտրական ճանապարհների վրա ընկած քաղաքներ, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերի նավահանգիստները։ Այդ խնդիրը լուծելու համար Ռուբինյանները պայքարի մեջ մտան Բյուզանդիայի, խաչակիրների և սելջուկների դեմ։ Կոնստադինին հաջորդեց նրա որդի ՝ Թորոս Ա-ն։ Նա Կիլիկյան Հայաստանի սահմանները ընդարձակեց դեպի հարավ, 1104թ. գրավեց Սիսը և Անավարզա քաղաքները ՝ դարձնելով վերջինիս մայրաքաղաք։
3. Մայիսյանհերոսամարտերը
Թերթիկ 10.
1. ՀինՀայաստանիմշակույթը. Հայկականառասպելներնուվիպերգերը: Հայոցնախաքրիստոնեականհավատքը: Գրավորմշակույթը
2.Պայքարթագավորականիշխանությանպահպանմանհամար. Արշակ 2-րդ: Պապթագավոր
Առշակ թագավորի կառավարման սկզբնական շրջանի խաղաղությունը, սակայն, շուտով ընթատվում է: Պարսից բազմաքանակ զորքերը ներխուժում են հայաստան, բայց չեն կարողանում ախթել հայոց զորքին: Շապուհ արքան դիմում է խորամանկության, քանի որ չեր կարեղանում հախթել հայերին:
Նա իր մոտ է կանչում Արշակ 2-ին, իբրթե համաձայնություն ստանալու համար: Արշակ 2ը խուսափելով հայրենի երկրի հետագա ավերումից ստիպված է լինում գնալ պարսկաստան:
Արշակ 2ի փոխարեն գահ է բարձրանում նրա որդին` Պապը: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Պապ թաֆավորը ձեռնամոխ է լինուն երկրի անկախության ամրապնդմանը: Շապուհ 2ը ստիպված էր հաշտության պայմանագիր կնքել և ճանաչել մեծ հայքի անկախությունն ու Պապի գահակալությունը:
Երկրի ներքին կյանքի կարքավորման բանակի հզորացման համար Պապ թագավորը դիմում է կտրուկ միջոցների: Հայոց արքայի ինքնուրույն գործողությունների շնորհիվ սկսեց աճել երկրի բնակչիթյինը, իսկ հայոց բանակի թիվը հասավ 90 հազարի: Բայց դա դուր չեր գալիս Հռոմեական կայսրությանը: Ի վերջո 374թ-ին հայաստանում հռոմեական զորքերի զորավարը որ կեղծաբարաբար բարեկամ էր ձևանում կայսեր հանձնարարությամբ խնջույքի է հրավիրում պապին և սպանում:
3. Արցախյանհիմնախնդիրըևդրալուծմանհեռանկարները
Թերթիկ 11.1. ՎանիԱշխարհակալտերությունը. Արգիշտի 1-ին: Սարդուրի 2-րդ
2. ՀայաստանիԲագրատունյացթագավորությունը. Հայաստանիանկախությանվերականգնումը: Աշոտ 1-ին
7րդ դարի առաջին կեսին Արաբական ցեղերը միավորվեցին ու ստեղծեցին արաբակն խալիֆայությունը: Անկախ պետականության հաստատման համար պայքարը լիովին հասավ իր նպատակին միայն 9րդ դարի վերջերին, երբ արաբական խալիֆայությունը ճանաչեց Աշոտ բագրատունու թագավորական իշխանությունը, բայց այդ պայքարը հաջողությամբ չեր ավարտվի, եթե չլիներ բագրատունի իշխանների և հատկապես Աշոտ բագրատունու հմուտ կառավարումը: 855 թ-ին երիտասարդ Աշոտ բագրատունին դարձավ հայոց իշխան: Նա կարճ ժամանակում կարողացավ հասնել հայաստանից խալիֆայությունը տվող հարկերի նվազացմանը: Հայոց բանակի թիվը հասավ 40հազարի: Աշոտ 1ին բագրատունին դարձավ բագրատունյաց հայոց թագավորության և Բագրատունիների արքայատոհմի հիմնադիրը:
3. Հայդուկայինշարժումը
Թերթիկ 12.1. Հայկականլեռնաշխարհը
Հայկական լեռնաշխարհը գտնվում է Սև և Կասպից ծովերի միջև Կովկասյան լեռներից հարավ: Ըստ ավանդույթի`լինում են 2 եղբայր: Նրանք շատ շուտ էին արթնանում և միշտ բարևում էին միմիանց, գոտիներն էին կապում, շատ ժամանակ է անցնում և նրանք ծերանում են: Ուշ են արթնանում չեն բարևում միմիանց և գոտիները չեն կապում:
Աստված տեսնում և բարկանում է նրանց դարձնում է հախթանդամ լեռներ, նրանց արցունքները անմահական աղբյուրներ իսկ գոտիները անսահման կանաչ դաշտեր:
Ըստ ավադույտի դրախտի եղել է հայկական լեռնաշխարհում:
2. 1-ինաշխարհամարտըևԿովկասյանճակատը
1914թ. օգոստոսի 1-ին սկսվեց առաջին համաշխարհային պատերազմը: Պատերազմն ընթանում էր մեծ տերությունների երկու խմբավորումների՝ Անտանտի և Եռյակ միության միջև: Գերմանիային՝ Անտանտի հակառակորդին, հաջողվեց իր դաշինքի մեջ ներգրավել Թուրքիային: Խոստացավ ամեն կարգի աջակցություն ու օգնություն Անտանտի դեմ պատերազմի ժամանակ: Գլխավոր պատճառը, որ թուրքերին դրդեց նույնպես ներքաշվելու պատերազմի մեջ, ռուս—թուրքական հակամարտությունն էր: Երիտթուրքերը մտադրություն ունեին Ռուսաստանում բնակվող թուրքալեզու, ինչպես նաև մահմեդական մյուս ժողովուրդներին օգտագործել ռուսների դեմ և ապագայում միավորել նրանց «Մեծ Թուրանի» մեջ: Հայերն ու Հայաստանը այդ ծրագրի իրագործման ճանապարհին մեծ խոչընդոտ էին: Հետևաբար Օսմանյան կայսրության պատերզմի մեջ մտնելու հիմնական նպատակներից էր նաև հայ ժողովրդի բնաջնջումը, նաև հայրենազրկումը: Ռուսաստանը ևս մեծ ակնկալիքներ ուներ Թուրքիայի հետ ռազմական հերթական բախումից: Նա ձգտում էր ընդլայնելու իր ազդեցության ոլորտները՝ տեր դառնալու սևծովյան նեղուցներին և Կ. Պոլսին, նվաճելու Արևմտյան Հայաստանը, ամրապնդելու իր դիրքերն Իրանում:
Թուրքական հրամանատարությունը կարևոր նշանակություն էր տալիս Կովկասյան ճակատին: Այս ուղղությամբ թուրքերը կենտրոնացրել էին 300-հազարանոց երրորդ բանակը: Կովկասյան ճակատում առաջին նշանավոր իրադարձությունը Սարիղամիշի ճակատամարտն էր: Այն ընթացավ 1914թ. դեկտեմբերի 9-ին:
3․ ԼՂՀ—նանկախությանևպատերազմիտարիներին
1920-ական թվականններին սկզբին խորհրդային իշխանությունները անարդացիորեն լղհն հանձնեցինն ադրբեջանին և նրա տարածքի մի մասում ձևքավորեցին ԼՂՀ ինքնավար մարզը։ Այդպես արվեց որ ԼՂիմը ուղակի սահման չունենա հայաստանի հետ։ Հայաստանի և ղարաբաղի միջև առաջացավ մի քանի տասնյակ կմ լայնությամբ միիջանցք։ Ադրբեջանի կողմից արցախահայության նկատմամբ ճնշումները և բռնությունները։ Լեռնային ղարաբղում անխաության համար ազատագրական պայքարի, որը սկիզբ 1988 թ․ այն պսակվեց հայաստանի հետ ոչ միայն հայոց պատմական արցախի անկախությամբ, այլև լղհ հարակից հայկական տարացքների ազատագրման։
Ցածրադիր հարթավայրում է գտնվում մայրաքաղաք Ստեփանակերտը։ Արցախյան հուշարձաններն իրենց վեհությամբ առանձնանում են սանձասարի և ամարասի վանքերը, Քայրաժառի պաիսպները և այլն։
Թերթիկ 13. 1. ՀայկազունԵրվանդականներիթագավորությունըՔ. ա. 7-6-րդդարերում. ՊարույրՆահապետը՝հայոցթագավոր: Երվանդ 1-ինՍակավակյաց: Տիգրան 1-ինԵրվանդյան
2. ԲագրատունյացՀայաստանիվերելքը 10-րդդարիերկրորդկեսինև 11-րդդարիսկզբին: Անին՝մայրաքաղաք
3. Հայաստանիերրորդհանրապետությանմիջազգայինդրությունը
Թերթիկ 14.
1. ՄեծՀայքիԱրտաշեսյանթագավորությունը՝Արտաշես 1-ին
Արտաշես 1-ը Արըաշեսյան արքայատոհմի հիմնադիրն է: Ք. Ա189թ դառնալով հայոց թագավոր` նա հաջորդաբար Մեծ Հայքի սահմաների մեջ վերամիավորեց իրենցից առաջ բռնությամբ անջատված հայկական հողերը: Նաեվ ստեղծեց հզոր բանակ: Նա շատ հզոր գործեր կատարեց: Ամեմից առաջ նա շենացրեց ու բազմամարդ դարձրեց երկիրը իր գրաված երկրներից տարբեր ազգությումերի մարդկանց բերեց և վերաբնակեցրեց դաշտերում ու հովիտներում: Նրա օրոք հայոց աշխարհում, ըստ Մ. Խորենացու «անմշակ հող չմնաց »
2. ՀայոցթագավորությանհռչակումըԿիլիկիայում: Լևոն 1-ինՄեծագործ
Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Փոքր Ասիայի հարավ-արևելքում ՝ Կիլիկիայում, առաջացավ հայկական նոր պետականություն։ Կիլիկիան հարավից սահմանակից էր Միջերկրական ծովին, հյուսիսում նրա սահմանները հասնում էին մինչև Տավրոսի լեռները։ Վաղ ժամանակներից սկսած ՝ հայերը բնակություն են հաստատել Կիլիկիայում։ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին հայերը մեծամասնություն էին կազմում Կիլիկիայում, ուր ապրում էին նաև հույները, ասորիները և արաբները։ Հայկական պետական կազմավորումներից ամենակենսունակը եղավ Ռուբինյան իշխանությունը։ Իշխանապետության հիմնադիր-իշխանը Ռուբեն Ա-ն է: Նրա անունով իշխանապետությունը կոչվում է Ռուբինյանների: Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից մի քանի տասնամյակ անց Բագրատունի վերջին թագակիր Գագիկ Բ-ի թիկնապահ Ռուբեն իշխանը հայոց նոր պետականություն ստեղծեց Կիլիկիայում: Տեղի հայերի աջակցությամբ տիրանալով Լեռնային Կիլիկիայի Բարձրբերդ, Կոպիտառ ու Կոռոմոզոլ (Կոլիմոզոլ) բերդերին՝ նա 1080 թ-ին թոթափեց Բյուզանդիայի գերիշխանությունը և հիմնեց անկախ ու ընդարձակ իշխանություն: Ռուբենի ավագ որդի Կոստանդին Ա-ն սելջուկյան թյուրքերից և բյուզանդացիներից ազատագրեց մի շարք հայաբնակ գավառներ, քաղաքներ ու բերդեր: 1098 թ-ին գրավեց ռազմավարական կարևոր նշանակության Վահկա բերդը և դարձրեց իշխանանիստ կենտրոն: Լեռնային Կիլիկիայում ձևավորված Ռուբինյան պետության հետագա գոյատևման համար կարևոր էր Դաշտային Կիլիկիայի գրավումը։ Անհրաժեշտ էր ձեռք բերել գյուղատնտեսության համար կարևոր կենսական տարածքներ և առևտրական ճանապարհների վրա ընկած քաղաքներ, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերի նավահանգիստները։ Այդ խնդիրը լուծելու համար Ռուբինյանները պայքարի մեջ մտան Բյուզանդիայի, խաչակիրների և սելջուկների դեմ։ Կոնստադինին հաջորդեց նրա որդի ՝ Թորոս Ա-ն։ Նա Կիլիկյան Հայաստանի սահմանները ընդարձակեց դեպի հարավ, 1104թ. գրավեց Սիսը և Անավարզա քաղաքները ՝ դարձնելով վերջինիս մայրաքաղաք։
3. Հայաստանի 3-րդհանրապետությանկազմավորումըևամրապնդումը
1991թ. սեպտեմբերի 21-ին խորհրդարանը որոշեց հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրաքվեի արդյունքների հիման վրա 1991թ. սեպտեմբերի Հայաստանը հռչակվեց անկախ պետություն։ Այսպիսով՝ իրականացավ անկախություն ձեռք բերելու հայ ժողովրդի երազանքը։
1991թ. հոկտեմբերի 16-ին Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեցին նախագահական համաժողովրդական ընտրություններ։ Ձայների ճնշող մեծամասնությամբ հանրապետության նախագահ ընտրվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, իսկ փոխնախագահ՝ Գագիկ Հարությունյանը։
Անկախության ուղին բռնած հանրապետությանը ու նրա նորընտիր ղեկավարությանը ծանր փորձություններ էին սպասում։ Հայաստանը փաստորեն կտրվել էր տնտեսական նախկին համակարգից։ 1991թ.
նոյեմբերին հերթական անգամ փակվեց Ադրբեջանից եկող գազամուղը։ Սկսվեց Հայաստանի էներգետիկ շրջափակումը, բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը‚ տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ:
1991թ. դեկտեմբերի 8-ին Մինսկի մոտակայքի Բելովեժսկ բնակավայրում երեք սլավոնական հանրապետությունների` Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Բելառուսի ղեկավարները ստորագրեցին ԽՍՀՄ-ի գոյությունը դադարեցնելու համաձայնագիր:
1991թ. դեկտեմբերի 21-ին Ղազախստանի մայրաքաղաք Ալմա-Աթայում 11 ինքնիշխան պետություններ բացի Վրաստանից և մերձբալթյաներեք հանրապետություններից, ստորագրեցին համաձայնագիր ԱՊՀ ստեղծման մասին։ Դրանով իրականացան ԽՍՀՄ-ի փլուզումը և հանրապետությունների անկախությունը։ Այսպիսով, ազգային ժողովրդավարական շարժումով ոտքի կանգնած հայ ժողովուրդը հռչակեց իր անկախ պետականությունը։
Թերթիկ 15.1. Հայաստանը՝Աշխարհակալտերություն: Տիգրան 2-րդՄեծ
Տգրան Մեծի անունը հայտնի է յուրաքանչյուր հայի:
Մահացել էր հայոց արքան: Արքայազն Տիգրանը պատանդության մեջ էր Պարտևստանում, մյուս կողմից արևմուտքում հզորացել էր Հռոմեական հանրապետությունը: Ք. ա առաջին դարի սկզբներին հայաստանի համար շատ դժվարին իրավիճակ էր: Հռոմն ու Պարտևստանը դաշինք էին կնքել հայաստանը թուլացնելու դարձնելու իրենցից կախված թույլ երկիր:
Պարթևների մետ գտնվող Տիգրանը կարողացավ ազատվել և Ք. ա. 95 թ-ին վերադարձավ հայրենիք և գահ բարձրացավ: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Տիգրանը իր թագավորությանը միաձրեց Ծոփքը: Այնույետև 94 թ նա կնքեց Սև ծովի ափին գտնցող Պոնտոսի հզոր թագավերության հետ և ամրապնդեց իր դիրքերը:
2. Հայկականմշակույթը 10-14-րդդարերում. Կրթականհամակարգը: Պատմագրությունը
Հայաստանը հարուստ և հին մշակույթ ունի: Առաջին տեղում է` գորգագործություն ու կարպետագործությունը: Միջին դարեչում հայ առեվտրակները տաչբեր երկրներ են առտահանել բազմատեսակ կարպետներ եվ գորգեր: 13-րդ դարի իտալացի ճանապարհորդ Մարկո Պոլոն եղել է հայաստսնում: Իր րղեգրություներում խոսելով հայերի մասին` նշանավոր ճանապարհորդը գրում . «Նրանք հյուսում են աշխարհի ամենագեղեցիկ գորգերը»: Գորգերի ներկերը ամբողջը բնական էրօրինակ` որդան կարմիրը, որը կոչվել է «արքայական ծիրանի» անվամբ, քանի որ դրանով էին ներկում արքայական հանդերձները
3․Հայաստանիերրորդհանրապետությանանկախությանգործընթացը
Թերթիկ 16.1. Պայքարթագավորականիշխանությանպահպանմանհամար. Արշակ 2-րդ: Պապթագավոր
Առշակ թագավորի կառավարման սկզբնական շրջանի խաղաղությունը, սակայն, շուտով ընթատվում է: Պարսից բազմաքանակ զորքերը ներխուժում են հայաստան, բայց չեն կարողանում ախթել հայոց զորքին: Շապուհ արքան դիմում է խորամանկության, քանի որ չեր կարեղանում հախթել հայերին:
Նա իր մոտ է կանչում Արշակ 2-ին, իբրթե համաձայնություն ստանալու համար: Արշակ 2ը խուսափելով հայրենի երկրի հետագա ավերումից ստիպված է լինում գնալ պարսկաստան:
Արշակ 2ի փոխարեն գահ է բարձրանում նրա որդին` Պապը: Գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո Պապ թաֆավորը ձեռնամոխ է լինուն երկրի անկախության ամրապնդմանը: Շապուհ 2ը ստիպված էր հաշտության պայմանագիր կնքել և ճանաչել մեծ հայքի անկախությունն ու Պապի գահակալությունը:
Երկրի ներքին կյանքի կարքավորման բանակի հզորացման համար Պապ թագավորը դիմում է կտրուկ միջոցների: Հայոց արքայի ինքնուրույն գործողությունների շնորհիվ սկսեց աճել երկրի բնակչիթյինը, իսկ հայոց բանակի թիվը հասավ 90 հազարի: Բայց դա դուր չեր գալիս Հռոմեական կայսրությանը: Ի վերջո 374թ-ին հայաստանում հռոմեական զորքերի զորավարը որ կեղծաբարաբար բարեկամ էր ձևանում կայսեր հանձնարարությամբ խնջույքի է հրավիրում պապին և սպանում:
2. Հայազատագրականպայքարիվերելքը: ԻսրայելՕրի
Հակոբ Ջուղայեցին 1980 թվականին մահանում է, և պատվիրակությունը Կոստանդնուպոլիսից ձեռնունայն վերադառնում է Հայաստան։ Սակայն պատվիրակներից Իսրայել Օրին հայ վաճառականների հետ ուղևորվում է Վենետիկ, ապա՝ Ֆրանսիա։ Այնտեղ մտնելով զինվորական ծառայության՝ ստանում է սպայի աստիճան։ Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանական ազգի սրբազան հռոմեական կայսրություն, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Նա ծառայություն է անցնում կայսրընտիր իշխան Հովհան Վիլհելմի մոտ։
3. ՀՀհռչակումը: Բաթումիպայմանագիրը Թերթիկ 17.
1. Պայքար պետականության պահպանման համար. Սմբատ 1-ին: Աշոտ 2-րդ Երկաթ
Աշոտ Բագրատունուն հաջորդեց որդին` Սմբատ Ա-ն։ Սմբատը թագավորական թագ տվեց վրաց Ատրներսեհ (Ադառնասե) իշխանին և Հայոց Արևելից կողմերի Համամ իշխանին, իսկ իրեն հռչակեց «Տիեզերակալ, թագավոր Հայոց և Վրաց»։ Արտաքին քաղաքականությունը իրականացնելու և միջազգային հարաբերությունների ոլորտում հավասարակշռության հասնելու նպատակով 893 թվականին բարեկամության և առևտրական նոր պայմանագիր կնքեց Բյուզանդիայի կայսր Լևոն Իմաստասերի հետ։ Արագածոտն գավառի Դողս գյուղի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում արաբները պարտություն կրեցին։
Աշոտ Երկաթը ոչնչացրեց կամ դուրս վռնդեց երկրի կարևոր բերդերում ամրացած արաբական զորագնդերը։ Հայ իշխաններն աստիճանաբար համախմբվեցին Աշոտ Երկաթի շուրջը։ 921 թվականին Աշոտ Բ-ն իր փոքրաթիվ զորաջոկատով ամրացավ Սևանա կղզում։ Արաբական զորքերի հրամանատար Բեշիրը զորքեր կուտակեց Սևանա լճի ափին, փորձեց գրավել կղզին։ Սևանի ճակատամարտում արաբները պարտություն կրեցին։ Սևանի հաղթանակից հետո հայկական զորաբանակները Աշոտ Բ-ի և նրա եղբայր Աբաս սպարապետի գլխավորությամբ արաբներից ազատագրեցին կենտրոնական Հայաստանի մեծ մասը։ Այնուհետև նրանք հաղթանակ տարան նաև Թիֆլիսի արաբական ամիրայության նկատմամբ։ Որոշ ժամանակ անց Նիկողայոս պատրիարքը նամակ գրեց հայոց Հովհաննես Դրասխանակերտցի կաթողիկոսին, որից հետո Աշոտ Բ-ն մեկնեց Կոստանդնուպոլիս և դաշինք կնքեց Կոստանդին Ծիրանածին կայսեր հետ։ 922 թվականին խալիֆը Աշոտ Բ-ին թագ ուղարկեց և ճանաչեց նրան Հայաստանի շահնշահ, այսինքն՝ արքայից արքա։
Բագրատունիների գերագահությունն ընդունեցին ոչ միայն արաբ ամիրաները, այլև կենտրոնախույս հայ իշխանները, այդ թվում` Գագիկ Արծրունին, ով բավարարվեց Վասպուրականի թագավոր տիտղոսով։ Հայոց թագավորները, որ շարունակում էին կրել «Տիեզերակալ, թագավոր Հայոց և Վրաց» տիտղոսը, շարունակեցին պահպանել իրենց իշխանության ներքո այսրկովկասյան երկրները մինչև հայոց Գագիկ Ա թագավորի գահակալության վերջը:
2. 1826-28թթ. ռուս—պարսկականպատերազմը: Թուրքմենչայիպայմանագիրը
3. Հայաստանիերրորդհանրապետությանմիջազգայինդրությունը
Թերթիկ 18.
1. ԲագրատունյացՀայաստանիվերելքը 10-րդդարիերկրորդկեսինև 11-րդդարիսկզբին: Անին՝մայրաքաղաք.
2. ՀայկականհարցըԲեռլինիվեհաժողովում
3. Հայաստանի 3-րդհանրապետությանկազմավորումըևամրապնդումը
1991թ. սեպտեմբերի 21-ին խորհրդարանը որոշեց հանրապետության տարածքում անցկացնել հանրաքվե ԽՍՀՄ-ի կազմից դուրս գալու և անկախանալու նպատակով։ Հանրաքվեի արդյունքների հիման վրա 1991թ. սեպտեմբերի Հայաստանը հռչակվեց անկախ պետություն։ Այսպիսով՝ իրականացավ անկախություն ձեռք բերելու հայ ժողովրդի երազանքը։
1991թ. հոկտեմբերի 16-ին Հայաստանում առաջին անգամ անցկացվեցին նախագահական համաժողովրդական ընտրություններ։ Ձայների ճնշող մեծամասնությամբ հանրապետության նախագահ ընտրվեց Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, իսկ փոխնախագահ՝ Գագիկ Հարությունյանը։
Անկախության ուղին բռնած հանրապետությանը ու նրա նորընտիր ղեկավարությանը ծանր փորձություններ էին սպասում։ Հայաստանը փաստորեն կտրվել էր տնտեսական նախկին համակարգից։ 1991թ.
նոյեմբերին հերթական անգամ փակվեց Ադրբեջանից եկող գազամուղը։ Սկսվեց Հայաստանի էներգետիկ շրջափակումը, բնակչությունը զրկվեց ջեռուցումից, ընդհատվեց երկաթուղային կապը‚ տնտեսությունը կանգնեց կազմալուծման լուրջ վտանգի առաջ:
1991թ. դեկտեմբերի 8-ին Մինսկի մոտակայքի Բելովեժսկ բնակավայրում երեք սլավոնական հանրապետությունների` Ռուսաստանի, Ուկրաինայի և Բելառուսի ղեկավարները ստորագրեցին ԽՍՀՄ-ի գոյությունը դադարեցնելու համաձայնագիր:
1991թ. դեկտեմբերի 21-ին Ղազախստանի մայրաքաղաք Ալմա-Աթայում 11 ինքնիշխան պետություններ բացի Վրաստանից և մերձբալթյաներեք հանրապետություններից, ստորագրեցին համաձայնագիր ԱՊՀ ստեղծման մասին։ Դրանով իրականացան ԽՍՀՄ-ի փլուզումը և հանրապետությունների անկախությունը։ Այսպիսով, ազգային ժողովրդավարական շարժումով ոտքի կանգնած հայ ժողովուրդը հռչակեց իր անկախ պետականությունը։
Թերթիկ 19.
1. Հայկականմշակույթը 10-14-րդդարերում. Կրթականհամակարգը: Պատմագրությունը
Հայաստանը հարուստ և հին մշակույթ ունի: Առաջին տեղում է` գորգագործություն ու կարպետագործությունը: Միջին դարեչում հայ առեվտրակները տաչբեր երկրներ են առտահանել բազմատեսակ կարպետներ եվ գորգեր: 13-րդ դարի իտալացի ճանապարհորդ Մարկո Պոլոն եղել է հայաստսնում: Իր րղեգրություներում խոսելով հայերի մասին` նշանավոր ճանապարհորդը գրում . «Նրանք հյուսում են աշխարհի ամենագեղեցիկ գորգերը»: Գորգերի ներկերը ամբողջը բնական էրօրինակ` որդան կարմիրը, որը կոչվել է «արքայական ծիրանի» անվամբ, քանի որ դրանով էին ներկում արքայական հանդերձները
2. ԶինվածպայքարըԱրցախումևՍյունիքում
Արցախում
Արցախի ուժերը 1724 թվականին թուրքական զորքերի դեմ գործելու մասին համաձայնագիր կնքեցին գանձակի մահմեդականների հետ։ Հուսադրող էր ազգային գործիչ Իվան Կարապետի ժամանումը Ռւոսաստանից պայքարին օժանդակելու խոստումներով։ 1725թ․ թորք․ 3 զզորամասեր ներխուժեցին Վարանդա գավառ։ Կորուստներից խոսափելու համար մելիքները դիմեցին հնարամտության և շուրջ 6000 թուրք զինվորների տեղավորելով հայակական գյուղերում հայ ինքնապաշտամանակն ուժերը գիշերային հանկարծակի գրոհով ոչնչացրեցին նրանց՝ ինչը բարձրացրեց հայերի ինքնավսահությունը և մարտունակությունը։ Անհաջող էր նաև արցախի դեմ թուրքական հարցակումը 1726 թ․ շուշին գրավելու փորձերը հաջողույթյուն չունեցան։ Մարտերը տևեցին 8 օր, 800 զոհ տալով թուրքերը նահանջեցին։ 1728 թ․ մահացավ գանձասարիի կաթողիկով Եսայի – Հասան Ջալալյան
Արցախի զինված պայքարը ոգեշնչող դեր ունեցավ հետագա սերունդների հաամար ՝ հավատ ներշնչելով սեփական ուժերի նկատմամբ։
Կարճ ժամանակում թե սյունիքում, և՛ թե արցախում վերականգնվեց հայաստանի ինքնիշխանությունը։
Սյունիքում
1677 թվականին կաթողիկոս Հակոբ Դ Ջուղայեցին Էջմիածնում գումարում է գաղտնի ժողով, որին մասնակցում էին հոգևոր ու աշխարհիկ 12 գործիչներ, այդ թվում՝ Սյունիքի ու Արցախի մելիքներից ոմանք[3]։ Եվրոպական պետությունների օգնությանը դիմելու նպատակով կազմված պատվիրակությունը 1678 թվականի վերջերին Հակոբ Ջուղայեցու գլխավորությամբ հասնում է Կոստանդնուպոլիս։ Այդտեղ երկու տարի անց հիվանդությունից մահանում է Հակոբ Ջուղայեցին։ Պատվիրակության հետ մեկնած Իսրայել Օրին, ճանապարհվում է Իտալիա, ապա Ֆրանսիա, որտեղ անցնում է զինվորական ծառայության։ Այնուհետև տեղափոխվում է Գերմանիա, հաստատվում Դյուսելդորֆ քաղաքում։ Օրին տեղի իշխան Հովհան Վիլհելմի հետ քննարկում է Հայաստանի ազատագրության հարցը, որից հետո այցելում է Հայաստան՝ տեղում իրավիճակին ծանոթանալու և բանակցություններ վարելու համար[4]։
3. Հայ ժողովուրդը Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին
Թերթիկ 20.
1. Հայոց թագավորության հռչակումը Կիլիկիայում: Լևոն 1-ին Մեծագործ.
Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Փոքր Ասիայի հարավ-արևելքում ՝ Կիլիկիայում, առաջացավ հայկական նոր պետականություն։ Կիլիկիան հարավից սահմանակից էր Միջերկրական ծովին, հյուսիսում նրա սահմանները հասնում էին մինչև Տավրոսի լեռները։ Վաղ ժամանակներից սկսած ՝ հայերը բնակություն են հաստատել Կիլիկիայում։ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին հայերը մեծամասնություն էին կազմում Կիլիկիայում, ուր ապրում էին նաև հույները, ասորիները և արաբները։ Հայկական պետական կազմավորումներից ամենակենսունակը եղավ Ռուբինյան իշխանությունը։ Իշխանապետության հիմնադիր-իշխանը Ռուբեն Ա-ն է: Նրա անունով իշխանապետությունը կոչվում է Ռուբինյանների: Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից մի քանի տասնամյակ անց Բագրատունի վերջին թագակիր Գագիկ Բ-ի թիկնապահ Ռուբեն իշխանը հայոց նոր պետականություն ստեղծեց Կիլիկիայում: Տեղի հայերի աջակցությամբ տիրանալով Լեռնային Կիլիկիայի Բարձրբերդ, Կոպիտառ ու Կոռոմոզոլ (Կոլիմոզոլ) բերդերին՝ նա 1080 թ-ին թոթափեց Բյուզանդիայի գերիշխանությունը և հիմնեց անկախ ու ընդարձակ իշխանություն: Ռուբենի ավագ որդի Կոստանդին Ա-ն սելջուկյան թյուրքերից և բյուզանդացիներից ազատագրեց մի շարք հայաբնակ գավառներ, քաղաքներ ու բերդեր: 1098 թ-ին գրավեց ռազմավարական կարևոր նշանակության Վահկա բերդը և դարձրեց իշխանանիստ կենտրոն: Լեռնային Կիլիկիայում ձևավորված Ռուբինյան պետության հետագա գոյատևման համար կարևոր էր Դաշտային Կիլիկիայի գրավումը։ Անհրաժեշտ էր ձեռք բերել գյուղատնտեսության համար կարևոր կենսական տարածքներ և առևտրական ճանապարհների վրա ընկած քաղաքներ, ինչպես նաև Միջերկրական ծովի ափերի նավահանգիստները։ Այդ խնդիրը լուծելու համար Ռուբինյանները պայքարի մեջ մտան Բյուզանդիայի, խաչակիրների և սելջուկների դեմ։ Կոնստադինին հաջորդեց նրա որդի ՝ Թորոս Ա-ն։ Նա Կիլիկյան Հայաստանի սահմանները ընդարձակեց դեպի հարավ, 1104թ. գրավեց Սիսը և Անավարզա քաղաքները ՝ դարձնելով վերջինիս մայրաքաղաք։
2. 1828-29թթ. ռուս—թուրքականպատերազմը: Ադրիանապոլսիպայմանագիրը
3. Հայաստանիերրորդհանրապետության անկախությանգործընթացը
1990 թ. օգոստոսի 23-ինԳերագույնխորհուրդըընդունեցՀռչակագիրՀայաստանիանկախությանմասին:
1991 թ. սեպտեմբերի 21-ին կայացած հանրաքվեի մասնակիցների բացարձակ մեծամասնությունը արտահայտվեց անկախության օգտին: Սեպտեմբերի 23-ին Գերագույն խորհուրդը Հայաստանի Հանրապետությունը հռչակեց անկախ պետություն:
1991 թ. դեկտեմբերի 21-ին Խորհրդային տարածքում դադարեց ԽՍՀՄ-ի գոյությունը: 1995 թ. հուլիսի 5-ի հանրաքվեով ընդունվեց երկրի հիմնական օրենքը` Սահմանադրությունը, հաստատվեց բազմակուսակցական համակարգ: Օրենքներ ընդունվեցին պետական խորհրդանիշների և օրհներգի մասին: 1992 թ. Մարտի 3-ից Հայաստանը դարձավ Միավորված Ազգերի կազմակերպության (ՄԱԿ), իսկ 2001 թ. հունվարից՝ Եվրախորհրդի անդամ:
2. Architect
Image shows a architect's drawing board.
Architecture is a long course, but highly rewarding.
As an architect, you’ll be part of a respected profession that allows you to put your intelligence and imagination to good use in working with different materials and designing buildings that can shape the way people live their lives. Not just anybody can call themselves an architect, though; you have to go through an official route that protects the profession so that people can be confident that they’re hiring a fully qualified architect who’s passed an approved course. It takes a long time to train as an architect – five years of training as well as two years’ practical experience and a final exam. You’ll start by studying architecture at undergraduate level, qualifying for free membership of the Royal Institute of British Architects (RIBA) as soon as you start your course. Then you’ll complete at least a year of practical experience, before embarking on a further two years of university study, completing another year of practical experience and then taking a final test that involves written and oral exams and scrutiny of your experience to date. Once you’ve passed this, you can become a Chartered Member of the RIBA and start practising. You’ll find more information on how to become an architect here.
3. Journalist
Image shows a reporter being filmed.
Those considering a career in journalism are likely to enjoy All the President’s Men by Carl Bernstein and Bob Woodward, telling the story of how they helped uncover the Watergate scandal.
The beauty of being a journalist is that you can specialise in an area you find interesting and make a living from keeping people informed about it. Unlike architecture, there’s no set route to getting into journalism. Many journalists start off by doing undergraduate degrees in other things, such as English, History or Politics; they then do a Masters degree or Postgraduate Diploma in journalism to learn journalistic skills and knowledge such as media law and shorthand. It’s recommended that you embark on a course that’s accredited by the National Council for the Training of Journalists. While you’re still studying, you can prepare yourself for a career in journalism by building up a Twitter following, writing blogs, getting involved in your student newspaper and so on. This page from Journalism.co.uk provides some valuable tips on getting into this profession.
4. Meteorologist or Climatologist
Image shows a supercell storm cloud.
Meteorology is a rapidly changing and updating field, so now is an exciting time to get involved in the profession.
A meteorologist studies and predicts short-term weather patterns, while a climatologist looks at longer-term trends in the Earth’s climate, over hundreds or even thousands of years. You don’t have to be a TV weather presenter if you want to be a meteorologist; there are plenty of behind-the-scenes jobs too. This page from the Royal Meteorological Society will prove useful if either of these are careers you’re interested in pursuing; the Society runs official qualifications such as the Chartered Meteorologist Accreditation Scheme, through which you can enter this career. Before that, you’ll need a good university degree in a related subject; common subjects include meteorology, physics, maths, environmental studies, geography or geology. This list of courses will give you a good starting point for choosing your undergraduate degree.
5. Airline pilot
Image shows two pilots in a plane's cockpit.
Though starting salaries can seem low, more experienced pilots can be very well paid; airline pilots often feature on lists of the top ten professions with the highest average pay.
A career as an airline pilot remains prestigious and desirable, with unrivalled travel opportunities and the best office view anybody could wish for. Contrary to popular belief, you don’t actually need a maths degree to become an airline pilot; in fact, many people go straight from school into an airline training school such as Oxford Aviation Academy. However, you’ll find some knowledge of maths and physics useful when embarking on the tough ground school elements of airline pilot training, as you’ll need to learn about the forces that keep an aeroplane in the air, calculate flight times and fuel consumption, and so on. To become an airline pilot, you’ll have to complete fourteen rigorous exams, hundreds of hours of flight training and courses that will teach you how to work with an airline crew. You’ll learn how to fly different types of aircraft, at night and in cloud, and you’ll spend lots of time in a simulator learning how to fly the big jets that take you on holiday. Competition for jobs after you graduate is fierce, but you stand a better chance if you start your training at a young age. Once you’ve got your Airline Transport Pilot’s Licence (ATPL), you’ll have to undergo further training courses known as Type Ratings to be able to fly each specific aircraft you might get a job on, such as the Boeing 737 or Airbus A320. These are sometimes sponsored by the airline, but not always; if the airline pays for it, you’ll be bonded to them for a minimum time, and if not, you’ll have to cover the cost yourself. This should pay off long-term though, as pilot salaries are high once you’ve accumulated more hours.
6. Forensic pathologist
Image shows a forensic pathologist looking down a microscope, against a deep blue background.
Be aware that there are not many jobs available in forensic pathology; the Home Office Register of Forensic Pathologists shows how few forensic pathologists are currently working in the UK. But even if you don’t become a forensic pathologist, the extensive training you will get along the way will make you highly employable in other areas.
Figuring out how someone unexpectedly, and potentially violently, met their end may be grizzly work, but it’s also morbidly fascinating. It’s been glamorised by television shows such as Quincy and Silent Witness, but despite this the number of people practising forensic pathology is surprisingly small. If this is a career that interests you, you’ll have to go to medical school and complete foundation training. After graduating from medical school, you’ll need to start by studying histopathology (of which forensic pathology is a specialist branch), before taking an exam from the Royal College of Pathologists and then moving on to forensic pathology in year two or three of post-graduate study; this post-graduate training will take five years in total. You can find out more about this and similar specialities from the Royal College of Pathologists.
7. Barrister
Image shows a bewigged barrister talking on a mobile phone.
If you’re a current law student trying to decide between becoming a barrister and becoming a solicitor, try our helpful guide. Or if you’re not at that point yet, our tips on professional development for aspiring lawyers may prove useful.
If you think you’d be good at articulate speeches, rigorous cross-examinations and lightning-fast thinking, a career as a barrister could be for you. The route to this profession starts with a university degree. This doesn’t have to be in law; you could study something else and then complete a conversion course. This is followed by the official Bar Professional Training Course, which can be completed in a year full-time or two years part-time. After that you’ll enter the Pupillage phase, during which you’ll spend a year as a pupil in a barristers’ chambers or other approved organisation. You’ll then be able to start practising, either self-employed or in an existing practice.
8. City trader
Image shows Canary Wharf lit up at night.
A typical starting salary for a city trader can be £30,000 – £45,000 – but even minor mistakes can cause huge losses for the company, and so lose you your job.
They may have had a tough time of it over the last few years thanks to the credit crunch, but with the economy starting to pick up again, a career as a city trader is still very much worth considering for those who feel they would thrive in this high-pressure environment. If you feel it’s the career for you, you’ll need a degree with a minimum of 2:1. It doesn’t necessarily matter what your degree is in, but certain subjects lend themselves more to this profession, notably Economics, Mathematics, Politics, Business and Finance. Securing an internship prior to applying for proper jobs will be advantageous to you; training is normally given on the job, alongside gaining professional qualifications from the Chartered Institute for Securities and Investment. Before you can begin trading, you’ll need to gain formal approval from the Financial Conduct Authority.
9. Art restorer
Image shows part of the Sistine Chapel, before and after restoration.
Being an art restorer requires immense patience and diligence, but if you’re happy with slow progress, it can be very rewarding.
Art restorers are responsible for returning historic art to its original, peak condition. It can be painstaking work, and it involves employing a variety of techniques to counter the effects of damage and neglect of a number of materials. Art restorers, who must have a great deal of artistic skill and passion themselves, typically start out by gaining a degree in Fine Art. Whilst at university, potential art restorers will often choose to specialise in a particular area, such as restoration or textiles, and will also learn about the cultural significance of the art they’re interested in. Upon graduation, further training is gained by undertaking an apprenticeship. Art restorers often work with museums and art galleries, as well as private art collectors.
10. Volcanologist
Image shows an erupting volcano.
Aside from choosing the right degree, aspiring volcanologists may wish to pursue hiking as a serious hobby – lengthy treks to remote locations are often a central part of the job.
If you don’t mind getting into a dangerous profession, and you like the sound of getting up close and personal with active, dormant or extinct volcanoes, you could become a volcanologist. As a volcanologist, you’ll travel to some remote corners of the globe to study these destructive forces of nature, predicting eruptions and quite possibly saving lives. Volcanologists’ work covers a number of scientific fields, including Geography, Geology and Earth Sciences, and Chemistry. Any of these subjects at undergraduate level will give you a good foundation for becoming a volcanologist, and after this you’ll become more specialised with the addition of further study at Masters and PhD level. Volcanologists are employed by universities for research and teaching, as well as governments for monitoring and hazard reduction. You also have the option of working at a volcano observatory, monitoring a specific volcano to ensure that an emergency response can be coordinated in plenty of time in the event of a possible eruption.
It goes without saying that this small selection of careers is but the tip of the iceberg when it comes to the vast choice of potential jobs available to you. Don’t worry if you’re not immediately inspired by any of the careers we’ve talked about here; it may take time before you really know what you want from life, and that’s normal. Hopefully we’ve got you thinking about it though, and at an early enough stage that you can start laying the foundations of a successful working life from the outset.
Վիկտորիա Շատվերյանի բլոգ 